ใบเสมาพันปี แห่งวัดเขาพระอังคาร

บทความประจำเดือน พฤศจิกายน   พ.ศ.2564

เขียนโดย : นางสาวอริสา  ชัยสุวรรณ  (ภาคประชาชน)  เจ้าหน้าที่ตำบลเจริญสุข  อำเภอเฉลิมพระเกียรติ  จังหวัดบุรีรัมย์ 

ในโครงการยกระดับเศรษฐกิจและสังคมรายตำบล แบบบูรณาการ มหาวิทยาลัยราชภัฏบุรีรัมย์

เรื่อง : ใบเสมาพันปี แห่งวัดเขาพระอังคาร

              วัดเขาพระอังคาร เป็นสำนักสงฆ์และแหล่งท่องเที่ยวทางพุทธสถาน ตั้งอยู่ที่หมู่ 1 ตำบลเจริญสุข อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์ ไม่ไกลจากเขาพนมรุ้ง ตัววัดตั้งอยู่บนยอดเขาพระอังคารซึ่งสูงประมาณ 320 เมตรจากระดับน้ำทะเล ซึ่งเป็นภูเขาไฟที่ดับสนิทแล้วอีกลูกหนึ่งในบุรีรัมย์

                          

         ที่มา : นางสาวอริสา ชัยสุวรรณ ถ่ายเมื่อวันอังคารที่ 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2564

              วัดเขาพระอังคาร เป็นวัดที่สร้างเลียนแบบสถาปัตยกรรมสมัยต่างๆ หลายรูปแบบ มีความงดงามแปลกตา และน่าสนใจแก่ผู้ที่มาเยือน บริเวณวัดเป็นปากปล่องภูเขาไฟ  คาดว่าเคยเป็นที่ตั้งของโบราณสถานสมัยทวารวดี เพราะเสมาหินแกะสลักสมัยดังกล่าวหลงเหลืออยู่เป็นจำนวนมาก วัตถุธรรมความสวยงามของวัดเขาพระอังคาร  ด้านพุทธศิลป์เน้นสิ่งศักดิ์สิทธิ์สร้างศรัทธาต่อผู้ที่มาเยือน  เห็นจะเป็น “ใบเสมาพันปี” ศาสนสถานและโบราณวัตถุอันล้ำค่า  มีใบเสมา 8 คู่ ตั้งอยู่ 8 ทิศ ขนาดสูง 108 ถึง 210 เซนติเมตร เป็นศิลปะขอมแบบไพรกเม็ง  ตามข้อมูลวัด เป็นใบเสมาหินบะซอลต์  สมัยทวารวดี พบเพียงแห่งเดียวในประเทศไทย สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 13 – 14  เกือบทุกหลักสลักมีทั้งภาพบุคคล สถูป ดอกบัว และธรรมจักร เทวรูปยืนถือดอกบัว  แต่งกายตามแบบความนิยมของคนในยุคนั้นคือนุ่งผ้าสั้น มีชายพกด้านขวา  เทวรูปส่วนใหญ่มีลักษณะไม่สมบูรณ์เพราะถูกขโมยลักลอบสกัดเอาภาพพระพักตร์ออกไป  จึงได้ใช้ปูนปั้นพอกซ่อมแซมไว้แต่ก็ยังเหลือใบเสมาที่ค่อนข้างสมบูรณ์ให้ชม ใบเสมาสลักเป็นรูปทิพยบุคคลหรือเทวรูปในพระพุทธศาสนานิกายมหายานประทับยืนบนแท่นสี่เหลี่ยมด้านหลังมีพัดโบก และมีฉัตรอยู่ด้านบน

                                 

                                         

       ที่มา : นางสาวอริสา ชัยสุวรรณ ถ่ายเมื่อวันอังคารที่ 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2564

 หน้าที่และความสำคัญของใบเสมาเหล่านี้

1. ใช้แสดงเขตศักดิ์สิทธิ์ทางพุทธศาสนา โดยปักล้อมรอบอุโบสถ อาคารสำคัญ สถูปเจดีย์ หรือการปักเป็นเครื่องหมายของสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ในคติความเชื่อท้องถิ่น

2. เพื่อเป็นกุศลผลบุญตามคติพุทธศาสนา เป็นการอุทิศหรือบวงสรวงบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์

3. เพื่อเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์สำหรับเคารพบูชา ทำหน้าที่คล้ายสถูปเจดีย์หรือพระพุทธรูปเพื่อให้ผู้คนได้กราบไหว้บูชา

 ลักษณะการปักใบเสมา โดยทั่วไป

-ปักหลักเดียว เพื่อแสดงเขตหรือตำแหน่งของบริเวณพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์

-ปักเป็นกลุ่ม พบว่ามีการปักล้อมรอบเนินดินหรือพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์โดยไม่มีการกำหนดทิศทางแน่นอน

-ปักประจำทิศ มีตั้งแต่การปัก 4 ทิศ 8 ทิศ ไปจนถึง 16 ทิศ โดยปักล้อมรอบเนินดินหรือสิ่งก่อสร้างทางศาสนา เพื่อแสดงเขตของสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ เช่น เจดีย์ พระธาตุ อุโบสถ พบว่ามีทั้งการปักใบเสมาเดี่ยว ปักเสมาคู่ หรือปักซ้อนกัน 3 ใบ

ส่วนใบเสมาที่วัดเขาพระอังคารแห่งนี้ ปักใบเสมา 8 คู่ ตั้งอยู่ 8 ทิศ ขนาดสูง 108 ถึง 210 เซนติเมตร ตั้งอยู่รอบอุโบสถ

                วัดเขาพระอังคารในปัจจุบันนี้  ทางวัดได้มีการบูรณะปฏิสังขรณ์ปรับพื้นที่วัดให้มีความร่มรื่นสงบเย็น เหมาะแก่การเข้าไปเยี่ยมชม ทำบุญ สักการะบูชาและปฏิบัติธรรมอย่างยิ่ง  วัดเขาพระอังคารได้จัดเป็นแหล่งท่องเที่ยวโบราณสถาน และโบราณวัตถุของจังหวัดบุรีรัมย์อีกแห่งหนึ่งเป็นแหล่งศึกษาด้านธรณีวิทยา เป็นสถานที่ปฏิบัติธรรมของพุทธศาสนิกชนและนักเรียนจากโรงเรียน ต่าง ๆ ได้ไปเข้าค่ายพุทธบุตร  วัดเขาพระอังคารเป็นที่ท่องเที่ยวของอำเภอเฉลิมพระเกียรติ เพราะมีสิ่งก่อสร้างประยุกต์หลายสมัยมารวมกันไว้เพื่อให้อนุชนรุ่นหลังได้ศึกษาข้อมูลทางประวัติศาสตร์โบราณคดี  โดยเฉพาะ “ใบเสมาหินบะซอลต์” เป็นมรดกอันล้ำค่าทางวัฒนธรรม ซึ่งพบเพียงแห่งเดียวในประเทศไทย

 แหล่งอ้างอิง

https://siamrath.co.th/n/159108 (30 พฤษภาคม 2563) สืบค้นเมื่อ 8 พฤศจิกายน 2564 .

เว็บชุมชนบ้านเจริญสุข.//(2550).//ใบเสมาหิน.//สืบค้นเมื่อ 8 พฤศจิกายน 2564,/ จาก. https://cbtthailand.dasta.or.th/webapp/community/content/7/

https://www.finearts.go.th/khonkaenmuseum/view/10031-ประวัติความเป็นมาของใบเสมา (สืบค้นเมื่อ 8 พฤศจิกายน 2564.)