ED05 ตำบลเจริญสุข อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์

บทความประจำเดือนธันวาคม  ๒๕๖๔

ข้าพเจ้า นางสาวมุกรินทร์ อาจอาสา ประเภท บัณฑิต กพร.

ED05 ตำบลเจริญสุข อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์ ตามโครงการยกระดับเศรษฐกิจและสังคมรายตำบล แบบบูรณาการ ๑ มหาวิทยาลัย ๑ ตำบล “มหาวิทยาลัย สู่ตำบล สร้างรากแก้วให้ประเทศ”

ED05 การย้อมผ้าด้วยวัสดุจากธรรมชาติที่มีอยู่ในชุมชน อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์ ประจำเดือนธันวาคม 2564

 

          สีธรรมชาติ คือ สารจากวัสดุธรรมชาติที่สามารถละลายน้ำได้และให้สีกับเส้นใย สามารถดูดติดเส้นใยได้ด้วยตัวเอง (Substantivity) โดยไม่ต้องใช้สารอื่นช่วยในการย้อม เป็นสีที่ติดง่ายและหลุดง่าย ความคงทนต่ำ เป็นสีที่ไม่สดใส จะอยู่ในรูปที่มีสีหรือไม่มีสีก็ได้ สีธรรมชาติที่อยู่ในรูปที่มีสีเมื่อสีละลายน้ำจะปรากฏสีให้เห็นจะมีกระบวนการย้อมรวดเร็วและไม่ซับซ้อน ส่วนสีธรรมชาติที่อยู่ในรูปของสารที่ไม่ปรากฏสีให้เห็นต้องอาศัยการหมักวัตถุดิบ เพื่อให้สารสีละลายออกมาในน้ำแล้วทำปฏิกิริยากับด่างและรีดิวซ์ให้สีละลายจะปรากฏสีให้เห็น (รอดโพธิ์ทอง)

          การย้อมผ้าด้วยสีจากธรรมชาติเป็นภูมิปัญญาชาวบ้านตั้งแต่สมัยโบราณที่ถ่ายทอดกันมาและต้องใช้ ความชำนาญในการย้อม ปัจจุบันสิ่งทอที่ย้อมด้วยสีธรรมชาติกลับมาได้รับความนิยมเพราะไม่เป็นอันตรายต่อผู้ย้อมและผู้ใช้ สามารถย้อมได้หลายเฉดสี สีมีความสดใสขึ้น ความคงทนของสีต่อการใช้งานดีขึ้น มีการผลิตผงสีจากวัสดุธรรมชาติจำหน่าย และมี ให้ เลือกหลากหลายสี ทำให้มีความสะดวกต่อการย้อมมากขึ้นมีการพัฒนากระบวนการย้อมให้ย้อมง่าย สะดวก รวดเร็วและช่วยรักษาสิ่งแวดล้อมเนื่องจากไม่มีสารเคมีตกค้างในน้ำย้อม กากของพืชที่เหลือจากการสกัดสีสามารถนำไปทำปุ๋ยให้พืชได้ ซึ่งเป็นการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า (รอดโพธิ์ทอง)

          การลงพื้นที่ของข้าพเจ้าในครั้งนี้ เป็นการลงพื้นที่ผ่านโครงการยกระดับเศรษฐกิจและสังคมแบบบูรณนาการ 1 ตำบล 1 มหาวิทยาลัย จากมหาวิทยาลัยสู่ตำบล เพื่อสร้างรากแก้วให้ประเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏบุรีรัมย์ และการลงพื้นที่ครั้งนี้ผู้ปฏิบัติงานได้รับมอบหมายให้ลงพื้นที่หมู่ที่ 1 บ้านเจริญสุข ตำบลเจริญสุข อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์ โดยคุณสำรวย ศรีมะเรือง ประธานสมาชิกของกลุ่มวิสาหกิจชุมชนสตรีทอผ้าฝ้าย – ไหม (ภูอัคนี)

          จากการสอบถามคุณสำรวย ศรีมะเรือง ในเรื่องของการใช้วัสดุธรรมชาติมาย้อมผ้า การใช้วัสดุธรรมจากธรรมชาติซึ่ง 1 ในนั้น คือ การใช้ดินภูเขาไฟ มาย้อมผ้าฝ้าย ซึ่งเป็นผ้าฝ้ายเข็นมือ ดินภูเขาไฟจะให้สีส้มอิฐ

การที่คุณสำรวยได้เลือกใช้ผ้าฝ้ายเพราะ ผ้าฝ้ายมีคุณสมบัติระบายอากาศได้ดี เหมาะกับอากาศร้อนแบบบ้านเรา และไม่ก่อให้เกิดกลิ่นอับชื้นอีกด้วย การใช้ดินภูเขาไฟมาย้อมผ้าทำให้ได้เสื้อผ้าที่มีสีสันสวยงาม
แต่คุณสำรวยยังมีความต้องการที่จะพัฒนาผ้าให้มีความหลากหลาย เพื่อให้ผู้บริโภคได้มีทางเลือกมากขึ้นโดยการนำวัสดุธรรมชาติที่มีอยู่ในชุมชนที่สามารถนำมาย้อมกับผ้าแล้วให้สีสันสวยงามแปลกตามากยิ่งขึ้นคือ ครั่ง และดาวเรือง

คุณสมบัติ

1. ครั่ง เป็นแมลงที่มีสีแดง มักสร้างรังบนต้นจามจุรี หรือฉำฉา ใช้เป็นวัสดุย้อมไหม และฝ้าย ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ย้อมไหมได้สีแดงถึงสมพู สีคงทนต่อแสงและการซักดีมาก ยังมีพันธุ์ไม้ในท้องถิ่นที่ย้อมไหมได้สีชมพูอมแดง หรือแดงอมน้ำตาล เช่น เปลือกต้นธนนไชย เปลือกต้นนนทรี เป็นต้น

2. ดาวเรือง หรือคำปูจู้หลวง (ภาคเหนือ) หรือพอทู ในภาษากะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน กลีบดอกใช้ย้อมได้สีเหลืองทอง สีมีความคงทนต่อแสง และการซักดี และดีปานกลาง พืชอื่นที่ใช้ย้อมแล้วได้สีเหลือง คุณภาพดี เช่น เปลือกต้นเพกา ใบสมอไทย ใบยูคาลิปตัส ใบยอบ้าน ใบขี้เหล็กบ้าน เป็นต้น(สำนักงานหม่อนไหม เขต 2 จังหวัดอุดรธานี)

คุณสำรวยยังใช้เปลือกไม้ คือ  เปลือกประดู่ จะให้สีน้ำตาล และยางของเปลือกประดู่ยังสามารถทำให้ผ้าที่ย้อมจากสีธรรมชาติมีความคงทนมากขึ้นอีกด้วย

ในอนาคตคุณสำรวยยังมีความต้องการที่พัฒนาโดยใช้วัสดุธรรมชาติอื่นๆที่อยู่ในชุมชนให้สีสันสวยงาม เพื่อเป็นการพัฒนาและต่อยอดผ้าภูอัคนี และยังเป็นการใช้ทรัพยากรหมุนเวียนในชุมชนเพื่อไม่ให้ส่งผลต่อสิ่งแวดล้อมจากการนำวัสดุอย่างใดอย่างหนึ่งที่มีในชุมชนมาใช้มากเกินความจำเป็นอีกด้วย

จากการลงพื้นที่ในครั้งนี้ข้าพเจ้าขอขบพระคุณคุณสำรวย ศรีมะเรืองเป็นอย่างมากที่ได้ให้ความรู้เกี่ยวกับการนำวัสดุธรรมชาติมาย้อมผ้า และได้ให้ข้าพเจ้าได้มีส่วนร่วมกับการย้อมผ้าในครั้งนี้ และข้าพเจ้าขอขอบคุณทางมหาวิทยาลัยราชภัฏบุรีรัมย์ที่มีโครงการดีๆแบบนี้ทำให้ทีมงานและคนในชุมชนได้ร่วมกันพัฒนาและต่อยอดผลิตภัณฑ์ที่มีคุณค่าทางภูมิปัญญา และยังเป็นการอนุรักษ์วิถีชีวิตและภูมิปัญญาของคนในชุมชนอีกด้วย ข้าพเจ้าและคนในชุมชนตำบลเจริญสุข ขอขอบพระคุณเป็นอย่างยิ่งค่ะ

บรรณานุกรม

ผ่องศรี รอดโพธิ์ทอง. (ม.ป.ป.). พืชพื้นเมืองสำหรับย้อมผ้าสีดำ.

สำนักงานหม่อนไหม เขต 2 จังหวัดอุดรธานี. (ม.ป.ป.). การฟอกย้อมสีเส้นไหม.