“โครงการมหาวิทยาลัยสู่ตำบล สร้างรากแก้วให้กับประเทศ”
หลักสูตร HS05 การทอผ้าไหมขิดยกดอก เพื่อเพิ่มรายได้ในครัวเรือนอย่างยั่งยืน
ตำบลเมืองแฝก อำเภอลำปลายมาศ จังหวัดบุรีรัมย์
ข้าพเจ้า นายสุรศักดิ์ โต่นวุธ ผู้ปฏิบัติงานประเภทนักศึกษา หลักสูตร HS05 การทอผ้าไหมขิดยกดอก เพื่อเพิ่มรายได้ในครัวเรือนอย่างยั่งยืน ประจำตำบลเมืองแฝก อำเภอลำปลายมาศ จังหวัดบุรีรัมย์
เมื่อวันที่ 21 พฤศจิกายน 2564 เวลา 08:00 น. ถึง 17:00 น. ได้มีการจัดอบรมเชิงปฏิบัติการหัวข้อ “การออกแบบลวดลายผ้าลายขิด” ณ ห้องประชุม โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลเมืองแฝก ตำบลเมืองแฝก อำเภอลำปลายมาศ จังหวัดบุรีรัมย์ โดยได้รับเกียรติจาก อาจารย์ ดร. สินีนาฎ รามฤทธิ์ ผู้เชี่ยวชาญด้านการออกแบบลายขิด เป็นวิทยากรในการให้ความรู้
โดยการอบรมจะแบ่งเป็น 2 ช่วง ในช่วงที่ 1 เป็นการให้ความรู้เกี่ยวกับการออกแบบลายขิด หลักการออกแบบ อิทธิพลต่าง ๆ ที่มีผลต่อการออกแบบลายขิด ความแตกต่างของลายขิดในแต่ละพื้นที่
ขิด เป็นวิธีการทำลวดลายบนผืนผ้าพบได้ทั่วไปในประเทศ ไทย มีการใช้อย่างกว้างขวาง โดยใช้แต่งหน้าหมอน ย่าม ผ้าหลบ ผ้าเช็ด ตุง หัวซิ่น ตีนซิ่น ผ้าห่อคัมภีร์ และผ้าเบี่ยง ต่อมาพัฒนาเป็นผ้าม่าน ผ้าคลุมเตียง ผ้าปูโต๊ะ เเละหมอนอิง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือเป็นภาคที่มีการทอผ้าขิดมากที่สุดเพราะผ้าขิดมีความสัมพันธ์กับประเพณีและความเชื่อในการดำรงชีวิตของท้องถิ่น อาจเรียกได้ว่าผ้าขิดมีสกุลสูงกว่าผ้าทั่วไปเนื่องจากนิยมใช้ในงานทางศาสนา ผ้าขิดทอขึ้นเพื่อใช้ในโอกาสพิเศษเกี่ยวกับพิธีทางศาสนาและงานมงคล มักใช้เป็นผ้ากราบ ผ้าห่อคัมภีร์ นอกจากนี้ยังใช้ทำหมอนขิดเพื่อเป็นของขวัญของกำนัลในโอกาสที่สำคัญ รองลงมาจะใช้ทำผ้าคลุมไหล่และผ้าโพกผมเป็นของขวัญของกำนัลให้แก่กันด้วยว่าเป็นของดีเเละมีคุณค่า เนื่องจากสร้างด้วยศรัทธาในศาสนาจึงมักใช้เส้นฝ้ายในการทอผ้าขิดเพราะไม่ปรารถนาจะฆ่าตัวไหมในรังเพื่อมาทำเส้นไหมทอผ้า
ผ้าขิดเป็นผ้าที่ทอขึ้นและสร้างลายด้วยวิธีการที่เรียกว่า “ขิด” ที่มาจากคำว่า “สะกิด” หมายถึงการงัดซ้อนขึ้นหรือสะกิดซ้อนขึ้นเพื่อทำลวดลาย การทอผ้าขิดเป็นการสร้างลวดลายบนผืนผ้าด้วยการเพิ่มเส้นด้ายพุ่งพิเศษเข้าไปเหมือนการจก แต่ลายขิดทำติดต่อกันตลอดหน้ากว้างของผืนผ้า เส้นด้ายยืนจะถูกสะกิดขึ้นโดยใช้ไม้แผ่นบาง ๆ เรียกว่า “ไม้ค้ำ” และสอดเส้นด้ายพิเศษเข้าไปตลอดหน้ากว้างของผืนผ้าเพื่อสร้างลวดลายที่ต้องการ ลวดลายขิดสามารถทำจากเครื่องมือที่เรียกว่า “เขา” โดยช้อนเส้นด้ายยืนขึ้นเพื่อสอดเส้นด้ายพิเศษ เส้นด้ายพุ่งและเส้นด้ายยืนจะขัดกันตามจังหวะที่ต้องการจนเกิดเป็นลวดลายต่าง ๆ ที่เห็นจากทั้งด้านหน้าและด้านหลังของผืนผ้า ความหลากลายของลายทอทั้งประเภท จำนวน และขนาดของลายที่ประกอบไปด้วยลายเรขาคณิต ลายประดิษฐ์ ลายที่เกี่ยวกับศาสนา ลายจากดอกไม้ใบไม้ตามธรรมชาติ ลายรูปสัตว์ต่าง ๆ ลายเครื่องมือเครื่องใช้ ซึ่งลายเหล่านี้สะท้อนถึงภูมิปัญญาและขนบธรรมเนียมของท้องถิ่น
กิจกรรมช่วงที่ 2 เป็นการให้ผู้ปฏิบัติงานทดลองออกแบบลายขิด โดยออกแบบลวดลายที่มีความเกี่ยวข้องกับตำบลเมืองแฝก สะท้อนเอกลักษณ์สำคัญของตำบลเมืองแฝกได้เป็นอย่างดี
หลังจากจบการอบรมข้าพเจ้าได้ลงพื้นที่ไปยังบ้านของผู้ทอผ้าไหมขิดเพื่อศึกษาและบันทึกจัดทำวิดีโอ การทอผ้าไหมขิด อุปกรณ์ต่าง ๆ รวมไปถึงการสอบถามเกี่ยวกับข้อมูลของตลาดที่รองรับด้วย
