ข้าพเจ้า นางสาวพรปวีณ์ ง่วนทอง ประเภท บัณฑิตจบใหม่ ในเดือนมิถุนายน 2564 นี้ ข้าพเจ้าและทีมงานได้ทำการลงพื้นที่เก็บข้อมูลเพิ่มเติมและสำรวจท้องถิ่นของตำบลหินลาด และเนื่องจากสถานการณ์การแพร่ระบาดของเชื้อไวรัสโควิด (Covid-19) จึงต้องแบ่งกลุ่มย่อยๆ เพื่อไม่ให้เกิดการรวมตัวมากเกินไป
สิ่งที่น่าสนใจในการลงสำรวจพื้อที่ท้องถิ่น คือ ปราสาทถมอ อยู่ที่บ้านละหานทรายเก่า ตำบลหินลาด อำเภอบ้านกรวด จังหวัดบุรีรัมย์ เป็นโบราณสถานแบบขอมประเภทธรรมศาลา (ที่พักคนเดินทาง) ถมอ เป็นภาษาเขมร แปลว่าหิน ปราสาทถมอจึงแปลว่า ปราสาทหิน กรมศิลปากรขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานของชาติ เมื่อวันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478 ประกาศกำหนดขอบเขตโบราณสถานพื้นที่ 10 ไร่ 3 งาน 24 ตารางวา เมื่อวันที่ 21 ตุลาคม พ.ศ. 2525 โบราณสถานปราสาทถมอ ประกอบด้วย ธรรมศาลา เป็นอาคารรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าสร้างด้วยศิลาแลง กรอบประตูหน้าต่างเป็นหินทราย ประตูทางเข้า-ออกอยู่ด้านทิศตะวันออก ผนังทิศใต้เจาะเป็นช่องหน้าต่าง 5 ช่อง ทิศตะวันตกของธรรมศาลาเป็นประตูสู่ตัวปราสาท ภายในมีแท่นหินทรายสำหรับประดิษฐานรูปเคารพ อาคารทั้งหมดล้อมด้วยสระน้ำรูปเกือกม้า เว้นด้านทิศตะวันออกเป็นทางเดิน ด้านตะวันออกเฉียงเหนือ ปัจจุบันเครื่องบนของปราสาทพังทลายเหลือให้เห็นเพียงฐานและผนังบางส่วนสันนิษฐานว่า ปราสาทถมอเป็นหนึ่งในธรรมศาลา 17 แห่ง ซึ่งพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 แห่งอาณาจักรขอม โปรดให้สร้างขึ้นเมื่อพุทธศตวรรษ 18 บนเส้นทางระหว่างยโสธรปุระ (ราชธานีของอาณาจักรขอม) มายังเมืองพิมาย ให้ผู้เดินทางได้แวะพักตามที่ปรากฎในจารึกปราสาทพระขรรค์ประเทศกัมพูชา
สรุปผลการลงพื้นที่ จากที่ได้สำรวจบ้านละหานทรายเก่า เพราะสนใจในตำบลคือ ปราสาทถมอ เป็นแหล่งโบราณคดี เป็นโบราณสถานแบบขอมประเภทธรรมศาลา และทุกเดือนเมษายนจะมีประเพณี บุญบวงสรวงปราสาทถมอ เพื่อทำความสะอาดตัวปราสาท
