ข้าพเจ้านางสาวชุติกาญจน์ แก้วนภา ประเภทบัณฑิตจบใหม่ ทำงานภายใต้โครงการยกระดับเศรษฐกิจและสังคมรายตำบลแบบบูรณาการ 1 ตำบล 1 มหาวิทยาลัย เพื่อสร้างรากแก้วให้ประเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏบุรีรัมย์ เพื่อยกระดับเศรษฐกิจและสังคมรายตำบลแบบบูรณาการ ซึ่งได้รับมอบหมายในการปฎิบัติหน้าที่ในเขตพื้นที่รับผิดชอบเพื่อเก็บข้อมูล บ้านโคกธาตุ หมู่ที่ 8 ต.จรเข้มาก อ.ประโคนชัย จ.บุรีรัมย์
ในเดือนตุลาคมนี้ ข้าพเจ้าได้เรียนรู้ภูมิปัญญาชุมชนในช่วงฤดูฝน ซึ่งคนในชุมชนได้หาปลาเลี้ยงชีพ อีกทั้งยังมีไว้ค้าขายเพื่อเป็นรายได้เสริมเลี้ยงดูครอบครัว นอกจากนั้นยังสามารถนำมาแปรรูป เช่น การทำปลาร้า ปลาแดดเดียว ปลาจ่อม เป็นต้น และยังเก็บไว้เพื่ออุปโภคบริโภคแล้วจำหน่ายในช่วงฤดูหนาว – ฤดูร้อน จากการสอบถาม นายคอม ผินสู่ ทราบว่า ท่านได้พูดว่าในปีนี้ฝนตกชุกชุมหลายวันจึงทำให้น้ำลากเหมาะแก่การหาปลา จึงได้ไปใส่มอง ใส่เบ็ด ใส่ไซ หาปลา เพื่อเป็นรายได้เสริมเลี้ยงดูครอบครัว ซึ่งราคาขายปลาในแต่ละชนิดมี ดังนี้
- ปลากด กิโลละ 200 บาท
- ปลาช่อน กิโลละ 55 บาท
- ปลาดุก กิโลละ 65 บาท
- ลูกปลาหมอ กิโลละ 30 บาท
- ลูกปลาขาว กิโลละ 30 บาท
ภูมิปัญญาชาวบ้าน ถือเป็นพื้นความรู้ความสามารถที่ได้รับการสั่งสมถ่ายทอดกันมา และนำมาปรับใช้รวมกับความรู้ และประสบการณ์ของตนเอง ให้เกิดประโยชน์ต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตของชาวบ้านในท้องถิ่นซึ่งได้เรียนรู้มาจากปู่ ย่า ตา ยาย ญาติพี่น้อง และความเฉลียวฉลาดของแต่ละคน หรือผู้มีความรู้ในหมู่บ้านในท้องถิ่นต่าง ๆ ภูมิปัญญาชาวบ้านเป็นเรื่องการทำมาหากิน อย่างเช่น “การจับปลา” อุปกรณ์ในการจับปลาหรือดักปลาหลักๆในชุมชนมีดังนี้
ไซ เป็นเครื่องมือดักสัตว์น้ำ โดยมากดักปลาในกลุ่มปลาเล็กปลาน้อย ใช้งานในแหล่งน้ำไม่ลึก มักเป็นแหล่งน้ำไหลและเป็นการเปิดช่องระบายน้ำเข้าออกตามบิ้งนาคันนา ไซมีหลายรูปทรง ตั้งชื่อตามรูปทรงนั้น เช่น ไซปากแตร สานเป็นรูปกรวยปากไซบานออกเป็นรูปปากแตร ไซท่อ สานคล้ายท่อดักปลา หรืออาจตั้งชื่อตามวัตถุประสงค์ เช่น ไซสองหน้า มีช่อง 2 ด้าน ไซลอย ใช้วางลอยในช่วงน้ำตื้นๆ แหวกกอข้าวหรือกอหญ้า วางแช่น้ำไว้ ไซปลากระดี่ ใช้ดักปลากระดี่ ไซกบ สานเป็นลายขัดตาสี่เหลี่ยมรูปทรงกระบอก ใช้ดักกบ ไซโป้ง สานก้นโป่งเล็กน้อย แม้ว่าจะมีรูปลักษณ์ที่ต่างกัน แต่มีลักษณะร่วมกันคือ สานเป็นทรงกระบอกและทำปากทางเข้าเป็นงาแซง
สุ่มดักปลา เป็นเครื่องมือไว้สำหรับครอบปลาในน้ำตื้น ซึ่งเป็นภูมิปัญญาชาวบ้านที่มีมาช้านาน จวบจนถึงปัจจุบัน นับว่าเป็นความสามารถของแต่ละบุคคล โดยเฉพาะคนเฒ่าคนแก่ที่ยังพอมีกำลังในการใช้ฝีมือจักสานอยู่บ้าง โดยเฉพาะการสั่งสมประสบการณ์ ความสามารถและมีความชำนาญ มีขั้นตอนวิธีสานสุ่มดักปลานี้ไม่ใช่เรื่องง่ายๆ มีหลายขั้นตอน ตั้งแต่นำไม้ไผ่ตัดเป็นท่อนๆ ท่อนละ 60 เซนติเมตร นำไปรมควันจนดำทำให้มีสีสวย ป้องกันมอดไม้ที่จะมากัดไม้ไผ่ ทำให้ชิ้นงานเสียหาย เป็นภูมิปัญญาของบรรพบุรุษที่สั่งสอนต่อกันมาหลายชั่วอายุคน การทำสุ่มดักปลาคือการนำไม้ไผ่มาเหลาเป็นซี่เล็กๆ ขนาด 1 – 1.50 เซนติเมตร ไปลนไฟให้ท่อนตรงปลายอ่อนและขยายเล็กน้อย นำไปเจาะรูทั้งหมด 61 รู เพื่อสานไม้ไผ่ใส่ซึ่งต้องเน้นความถี่เป็นสำคัญ ป้องกันปลาออกนอกสุ่ม ก่อนนำเชือกมาถักระหว่างซี่ไม่ให้หลุดออกจากกัน สุ่มดักปลาก็จะเสร็จสมบูรณ์
วีดิโอแสดงกิจกรรมการลงพื้นที่เข้าร่วมกิจกรรมของ ตำบลจรเข้มาก โครงการยกระดับเศรษฐกิจและสังคมรายตำบลแบบบูรณาการ (มหาวิทยาลัยสู่ตำบล สร้างรากแก้วให้ประเทศ)
