ข้าพเจ้านางสาวณัฐกานต์ อยู่รัมย์ สถานะนักศึกษารับผิชอบงานตำบลตะโกตาพิ อำเภอประโคนชัย จังหวัดบุรีรัมย์
จากการเก็บข้อมูลการทำ sroi ของตำบลตะโกตาพิพบว่าการทำโครงการครั้งนี้ทำให้ชาวบ้านในตำบลตะโกตาพิมีรายได้เพิ่มขึ้นจริง และยังทำให้ชาวบ้านมีอาชีพจากการทำโครงการของมหาวิทยาลัยในครั้งนี้ด้วย และชาวบ้านยังสามารถนำข้อมูลที่ทางทีมงานของที่รับผิดชอบ ใช้ในการสอนลูกหลานเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นต่อๆไปไม่มากก็น้อย
จากการสำรวจและเก็บข้อมูล ชาวบ้านตำบลกะโกตาพิได้ทำถ่านใช่เองในครัวเรือน
การเผาถ่านแบบคนโบราณ เขาจะใช้ดินทำเตาหรือเรียกว่า ตีเตา เขาจะขุดดินลงไปเป็นหลุมสี่เหลี่ยม ลึกประมาณ 1 เมตร ความกว้าง ความยาว แล้วแต่ใครมีไม้เยอะก็ตีเตาใหญ่หน่อยซึ่งด้านหลังหากกว้าง 1.5 เมตร ด้านหน้าจะต้องกว้างประมาณ 1 เมตรเพราะด้านหน้าจะเล็กกว่าด้านหลัง เมื่อขุดหลุมพร้อมแล้วเจาะปล่อง 4 ปล่อง ข้างซ้าย 2 ปล่องข้างขวา 2 ปล่อง ด้านบนหลังเตาอีก 1 ปล่อง ด้านหน้าเจาะเป็นกระเจ๊า ไว้ทำที่ใส่ฟืนเผาถ่าน ส่วนด้านหลังเตาเจาะไว้เป็นปล่องสำหรับให้ควันระบายออกมาอีกทาง
เมื่อเตรียมเตาพร้อมแล้ว ใส่ไม้ลงไปในหลุมเรียงกันจากเล็กมาหาใหญ่ เสร็จแล้วตำดินรอบ ๆ ไม้ที่ใส่ไว้ให้รอบ ใส่ดินตีขึ้นตามท่อนไม้ที่ตั้งในหลุม ตีหรือตำดินให้แน่น ตีขึ้นมาเรื่อย ๆ ใช้ไม้พาดขึ้นไปที่ละขั้น ๆ โค้งตามไม้ที่จะเผาจนครอบคลุมไม้ทั้งหมดและเว้นเป็นปล่องด้านหลังเตาเพื่อระบายควันเวลาจุดไฟเผาฟืน กระเจ๊าหน้าเตาที่เว้นไว้ใส่ฟืนก็ตีดินลงมาคลุมให้เหลือไว้พอเหมาะกับการใส่ไฟ การตีเตาแบบสมัยก่อนเสร็จเรียบร้อยพร้อมจุดไฟได้ทันที
เมื่อเตาพร้อม ไม้พร้อม จุดไฟได้โดยใช้ไม้ต้นเล็ก ๆ เป็นเชื้อไฟ ใส่ไฟไปเรื่อย ๆ ให้สังเกตควันไฟที่พุ่งออกมาทางปล่องทั้ง 5 ปล่อง ควันจะบ่งบอกว่าไม้ในเตาติดดีแล้วหรือยัง ถ้าควันสีขาวนวลไม่ใช่สีออกดำอย่างตอนแรกๆ ที่ใส่ไฟและควันจะไม่พุ่งแรงเหมือนตอนใส่ไฟใหม่ ๆ แสดงว่าไฟด้านในเตาติดทั่วดีแล้ว คราวนี้ก็ปิดปากกระเจ๊าหรือเรียกว่า ตู๊เตา ได้แล้ว
วิธีการตู๊เตา ใช้ดินใส่ในกระเป๋งหรือกระป๋องน้ำเกือบเต็ม ใส่น้ำลงไปคนให้ดินเละพอโปะปากกระเจ๊าได้เพราะไม่ต้องใส่ไฟอีกแล้ว ปิดเพื่อให้ไฟด้านในครุให้ทั่วถึงไม้ทุกท่อนที่เผาแต่จะเว้นช่องเล็ก ๆ ไว้ด้านล่างกระเจ๊าเพื่อให้อากาศเข้าได้ ส่วนมากจะตู๊เตาตอนค่ำ ๆ พอตู๊เสร็จทิ้งไว้ถึงตอนเช้าหรือรอดูควันไฟที่พุ่งออกมาทางปากปล่อง ถ้าควันจางลงจนไม่มีควันออกจึงปิดปากปล่องทุกปล่องแล้วราดน้ำที่มีดินผสมอยู่บนหลังเตาเพื่อให้ความเย็นจากการราดดินผสมน้ำช่วยให้ไฟด้านในดับ ราดน้ำ 2 ครั้ง เช้าและเย็น จากนั้นทิ้งไว้ 1 อาทิตย์หรืออาจจะมากกว่านั้นเล็กน้อย ถ้าหลังเตาเย็นไม่ร้อนแล้วแสดงว่าไฟด้านในดับสนิท ทีนี้ถึงเวลา ออกถ่าน ได้แล้วละโดยจะเจาะด้านข้างเตาเพื่อความสะดวกในการออกถ่านและสะดวกในการ เข้าเตา ซึ่งการเข้าเตาคือ การนำไม้เข้าไปเรียงในเตาเพื่อเตรียมเผานั่นเอง
ในปัจจุบันไม่นิยมขุดดินเป็นหลุมลึกแต่จะใช้อิฐบล็อกเรียงกันทำเป็นเตาแทนการขุดและใช้ท่อเหล็กหรือท่อปูนหรือไยแก้ว ทำเป็นปล่องแทนการเจาะข้าง ๆ เตาและบนหลังเตาไม่ต้องเจาะปล่อง สะดวกสบายกว่าการขุดดินมากทางกระเจ๊าเตาก็ไม่ต้องขุดดินอีกเช่นกันเพราะเตาไม่ได้ขุดดินลึก การเจาะกระเจ๊าสำหรับใส่ฟืนเผาถ่านจึงไม่ต้องขุดด้วย หากใครจะนำวิธีการทำเตาถ่านสมัยเก่ามาใช้ก็ได้แต่จะช้าสักหน่อย คนรุ่นใหม่ที่เผาถ่านขายทุกวันนี้มักใช้อิฐบล็อกทำเตามากกว่าขุดดินเพื่อให้สะดวกสบาย
ราคาถ่านเมื่อหลายปีก่อนยังไม่แพงเท่าไหร่ ปัจจุบันนี้ขายส่งราคากิโลกรัมละ 10 บาทถ้ากรอกใส่ถุงพลาสติกถุงละ 2 กิโลกรัม ขายส่ง 20 บาท ร้านค้าไปขายถุงละ 25 บาท (บางพื้นที่ขายแพงกว่านี้ซึ่งก็แล้วแต่ว่าในพื้นที่นั้นมีไม้มากน้อยแค่ไหนและต้องซื้อไม้มาเผาถ่านหรือไม่)
การเผาถ่านในปัจจุบัน บางคนใช้ถังน้ำมันมาทำเป็นเตาเผาแทนใช้ดินซึ่งก็ได้ผลดีไม่แพ้กันแต่มีข้อเสียคือ ใช้ไม้ท่อนใหญ่ ๆ เผาไม่ได้ ไม้ไหม้ไม่หมด สำหรับไม้ท่อนเล็กเผาได้ดี หากจะว่าไปแล้ว การเผาถ่านมีอยู่ทุกจังหวัดและสามารถยึดเป็นอาชีพได้อีกอาชีพหนึ่งซึ่งรายได้เป็นที่พอใจสำหรับครอบครัว เลี้ยงดูครอบครัวได้อย่างสบาย ๆ แต่ต้องมีไม้พร้อมทำถ่านส่งขายให้ลูกค้าตามจำนวนที่สั่งมา การใช้ถ่านไม้เป็นเชื้อเพลิงประกอบอาการเป็นสิ่งดีสำหรับการต้ม ตุ๋น หรืออาหารที่ต้องใช้เวลาเคี่ยวนาน ๆ ถ่านจะไม่ทำให้หม้อไหม้หากหลงลืมและ บางครั้งผู้ที่ใช้ถ่านในการทำอาหารอาจอาศัยกลิ่นควันถ่านช่วยเสริมอาหารให้ดูมีรสชาติน่าติดตามแต่สิ่งที่เป็นผลเสียในการใช้ถ่านคือตอนก่อไฟ ควันจะไปทั่วบ้านหรือส่งไปถึงบ้านใกล้เรือนเคียงให้รำคาญก็อาจเป็นได้และในการทำถ่านถ้าเผาในกลุุ่มหมู่บ้าน ควันอาจไปทำให้เพื่อนบ้านเกิดอาการแพ้ควันก็ได้ ฉะนั้นหากจะทำอาชีพเผาถ่านขายต้องทำให้ห่างจากชุมชน เพื่อป้องกันอันตรายจากควันไฟขณะเผาถ่าน
การเผาถ่านไม่ว่าจะใช้เตาแบบไหนก็สามารถเผาได้และได้ขายถ่าน ได้ทำถ่าน ได้เงินใช้จากการขายถ่านเหมือนกัน
(คำเรียกในการทำถ่านบางคำเป็นคำเฉพาะเรียกกันมาตั้งแต่สมัยคนรุ่นเก่าก่อน)
