ดิฉันนางสาวศุภนิดา สุขประเสริฐ เจ้าหน้าที่ปฎิบัติงาน (บัณฑิตจบใหม่) หลักสูตร ID10 : การพัฒนาผลิตภัณฑ์ตามอัตลักษณ์เพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวโดยการมีส่วนร่วมของชุมชน ตำบลกระสัง อำเภอเมืองบุรีรัมย์ จังหวัดบุรีรัมย์
“ชะลอม”เป็นเครื่องจักสานชนิดหนึ่งใช้สำหรับใส่ข้าวของต่าง ๆ มีปากกลม ก้นหกเหลี่ยม สานด้วยตอกบาง ๆ เป็นลายเฉลวหรือลายตาเข่งห่าง ๆ เหลือตอกยืนที่ปากไว้โดยไม่สาน เพื่อรวบมัดหรือผูกเข้าหากันเพื่อเป็นหูหิ้วหรือกันสิ่งของที่ใส่ไว้ภายในตกหล่น โดยชะลอมอาจมีได้หลายรูปแบบหลายขนาดแตกต่างกันออกไป โดยมีตั้งแต่ขนาดเล็ก เส้นผ่านศูนย์กลาง 3 เซนติเมตร สูง 10 เซนติเมตร จนถึงขนาดใหญ่ เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 30 เซนติเมตร สูง 30-40 เซนติเมตร ซึ่งขนาดจะเล็กหรือใหญ่ก็ขึ้นอยู่กับลักษณะของผลผลิตที่ใช้บรรจุ
ชะลอมใช้ใส่สิ่งของได้หลายชนิด เช่น ผัก ผลไม้ ไข่ หรือของแห้งต่าง ๆ โดยจะใช้ใบไม้ เช่น ใบตองกรุภายในก่อนใส่ผลไม้เพื่อไม่ให้ผลไม้ถูกกะทบกระแทก มีรอยช้ำ หรือลอดตกไปจากตาของชะลอม ชะลอมเป็นภาชนะจักสานที่ใช้กันทั่วไปทุกภาค ชาวอีสานบางทีเรียก กะลอม ส่วนภาคเหนืออาจเรียกว่าซ้าลอม
ขั้นตอนการสานชะลอมแบบกล่องกลม
ก่อนการทำควรนำตอกที่ทำการเหลาให้ได้ความหนาตามที่ต้องการแล้วมาแช่นำให้ตอกนิ่ม ในการสานจะทำให้ตอกไม่หักง่ายมีความยืดหยุ่น
ขั้นที่ 1 นำตอกมาวางซ้อนกันเป็นรูปกากบาทโดยให้เส้นที่ 1 ด้านบนทแยงไปทางซ้ายมือตอกเส้นที่ 2 ด้านบนทแยงไปทางขวามือ/ซ้ายทับขวา
ขั้นที่ 2 นำตอกมาสอดในทางด้านขวามือ โดยทับตอกซ้ายมือที่อยู่ด้านบนและสอดลงใต้ตอกเส้นขวามือที่อยู่ด้านล่าง ทำการหมุนตอกไปตามเข็มนาฬิกา แล้วทำแบบเดิมไปเรื่อยๆ
ขั้นที่ 3 ให้วางตอกที่ได้ลงกับพื้นตามรูปและให้มีตอกสองเส้นขนานกับตัวจากนั้นทำการสอดตอกใส่ด้านบน โดยทำการยกเส้นที่สองขึ้นทับตอกที่นำมาใส่และยกตอกเส้นที่สี่ขึ้นมาทับอีกที
ขั้นที่ 4 หมุนตอกตามเข็มนาฬิกาให้ได้ตามภาพจากนั้นยกตอกเส้นที่สองขึ้นทับตอกที่นำมาใส่ และยกตอกเส้นที่ห้าทับตอกเส้นที่นำมาใส่
ขั้นที่ 5 หมุนตอกตามเข็มนาฬิกาให้ได้ตามภาพจากนั้นยกตอกเส้นที่สองและสามขึ้นทับตอกที่นำมาใส่และทำการไขว้ตอกที่อยู่ตรงกลางโดยการนำตอกเส้นที่สี่ขึ้นมาทับตอกเส้นที่สามและยกตอกเส้นที่ห้าทับตอกเส้นที่นำมาใส่
ขั้นที่ 6 ทำการใส่ตอกเส้นที่สี่ หมุนตอกตามเข็มนาฬิกาให้ได้ตามภาพจากนั้นยกตอกเส้นที่สองและสามขึ้นทับตอกที่นำมาใส่และทำการไขว้ตอกที่อยู่ตรงกลางโดยการนำตอกเส้นที่สี่ขึ้นมาทับตอกเส้นที่สามและยกตอกเส้นที่ห้าทับตอกเส้นที่นำมาใส่
ขั้นที่ 7 หมุนตอกตามเข็มนาฬิกาให้ได้ตามภาพจากนั้นยกตอกเส้นที่สองและสามขึ้นทับตอกที่นำมาใส่และทำการไขว้ตอกที่อยู่ตรงกลางโดยการนำตอกเส้นที่สี่ขึ้นมาทับตอกเส้นที่สามและยกตอกเส้นที่หกและเจ็ดทับตอกเส้นที่นำมาใส่
ขั้นที่ 8 หมุนตอกตามเข็มนาฬิกาให้ได้ตามภาพจากนั้นยกตอกเส้นที่สองสามและสี่ขึ้นทับตอกที่นำมาใส่และทำการไขว้ตอกเส้นที่สามโดยการนำตอกเส้นที่ห้าขึ้นมาทับตอกเส้นที่สาม และไขว้ตอกเส้นที่สี่โดยการนำตอกเส้นที่หกขึ้นมาทับตอกเส้นที่สี่และยกตอกเส้นที่แปดทับตอกเส้นที่นำมาใส่
ขั้นที่ 9 หมุนตอกตามเข็มนาฬิกาให้ได้ตามภาพจากนั้นยกตอกเส้นที่สามสี่และห้าขึ้นทับตอกที่นำมาใส่และทำการไขว้ตอกเส้นที่สี่โดยการนำตอกเส้นที่หกขึ้นมาทับตอกเส้นที่สี่ และไขว้ตอกเส้นที่ห้าโดยการนำตอกเส้นที่เจ็ดขึ้นมาทับตอกเส้นที่ห้าและยกตอกเส้นที่เก้าและสิบทับตอกเส้นที่นำมาใส่
ขั้นที่ 10 หมุนตอกตามเข็มนาฬิกาให้ได้ตามภาพจากนั้นยกตอกเส้นที่สามสี่และห้าขึ้นทับตอกที่นำมาใส่และทำการไขว้ตอกเส้นที่สี่โดยการนำตอกเส้นที่หกขึ้นมาทับตอกเส้นที่สี่ และไขว้ตอกเส้นที่ห้าโดยการนำตอกเส้นที่เจ็ดขึ้นมาทับตอกเส้นที่ห้าและยกตอกเส้นที่เก้าและสิบทับตอกเส้นที่นำมาใส่ และทำแบบนี้ให้ครบทั้งหกเส้น
ขั้นที่ 11 การใส่ตอกเส้นสุดท้ายนั้นยกตอกเส้นที่สามสี่ห้าและหกขึ้นทับตอกที่นำมาใส่และทำการไขว้ตอกเส้นที่สี่โดยการนำตอกเส้นที่เจ็ดขึ้นมาทับตอกเส้นที่สี่ ไขว้ตอกเส้นที่ห้าโดยการนำตอกเส้นที่แปดขึ้นมาทับตอกเส้นที่ห้าและไขว้ตอกเส้นที่หกโดยการนำตอกเส้นที่เก้ามาทับตอกเส้นที่หกสุดท้ายยกตอกเส้นที่สิบเอ็ดและสิบสองมาทับตอกเส้นที่นำมาใส่
ขั้นที่ 12 นำฐานชะลอมที่ได้มาใส่พิมพ์และทำการไขว้เส้นที่ห้าหกเจ็ดและแปดให้ได้ดังภาพให้ครบทุกด้าน
จากนั้นนำตอกเส้นใหม่มาใส่โดยยกเส้นที่สี่ห้าและหกแล้วนำตอกใส่
กดตอกลงให้ชิดกับตัวพิมพ์ นำเส้นทางซ้ายมือทับตอกเส้นใส่ใหม่และนำตอกเส้นทางขวามือทับตอกเส้นซ้ายมืออีกทีโดยที่ตอกทางขวามือยังอยู่ใต้ตอกเส้นใส่ใหม่ทำแบบนี้ไปจนครบรอบและทำการยอกเหมือนแบบเดิมซ้อนทับกันเพื่อความแน่น แล้วจึงตัดปลายตอกได้
ขั้นที่ 13 หากต้องการชะลอมที่สูงก็ให้ใส่ตอกต่อโดยยอกตอกที่เอียงไปทางด้านขวาบริเวณใดก็ได้ขึ้นมาสามเส้นแล้วนำตอกใส่จากนั้นให้ทำการไขว้ตอกโดยการยกตอกที่เอียงไปทางด้านซ้ายขึ้นมาทับตอกที่เอียงไปทางด้านขวาให้ได้ดังภาพและทำแบบนี้ไปเรื่อยๆจครบรอบวงโดนทำการสานจะทำสูงแค่ไหนก็ได้และทำแบบเดียวกันไปจนจะพอใจ
ขั้นที่ 14 หากได้ความสูงตามที่ต้องการแล้วจะทำการพับเก็บขอบโดยการนำตอกมาสอดระหว่างตอกที่ไขว้กันจากนั้นนำตอกอีเส้นหนึ่งมาวางทับให้ได้ดังภาพ
ยกตอกเส้นแรกที่ใส่ขึ้นแล้วหักตอกเส้นที่เอียงไปทางขวามือลง ยกตอกเส้นที่เอียงไปทางด้านซ้ายมือขึ้นมาทับตอกเส้นแรกและนำตอกเส้นที่สองมาทับตอกเส้นที่เอียงไปทางด้านซ้ายมืออีกทีแล้วหักตอกเส้นที่เอียงไปทางขวามือลง ทำแบบนี้ไปเรื่อยๆจนสุดแล้วทำการจัดปลายตอก ทำการสอดตอกเก็บแสร็จจากนี้ก็ตัดตอกส่วนเกินทิ้ง
ส่วนฝาของกล่องชะลอมจะต้องมีขนาดใหญ่กว่าตัวเล็กน้อยเพื่อให้ปิดกันได้ โดยวิธีการทำก็ทำแบบเดียวกันกับตัวชะลอม
ชะลอมไม่ได้มีแค่รูปแบบเดียว ปัจจุบันก็ได้มีคนคิดค้นการทำชะลอมรูปแบบต่างๆมากมาย ให้เข้ากับยุคสมัยและการใช้งานอย่างเช่น
ชะลอมตะกร้าวี
ชะลอมหูหิ้ว
กระเป๋าชะลอม
ชะลอมกระเช้าปิ่นโต
และยังมีชะลอมอีกหลายรูปแบบที่ไม่ได้นำมาให้ชมหากต้องการหาข้อมูลเพิ่มเติมสามารถหาข้อมูลเพิ่มเติมได้จากอ้างอิง
อ้างอิงจาก
กระเป็าสาน ชะลอมสาน. 2555. ชะลอมปิ่นโต. แหล่งที่มา: https://krapaosarn.wordpress.com/tag/%E0%B8%8A%E0%B8%B0%E0%B8%A5%E0%B8%AD%E0%B8%A1%E0%B8%9B%E0%B8%B4%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%95/
culturelampang. 2553. องค์ความรู้เรื่องการสานชะลอม. แหล่งที่มา: http://culturelampang-chit130512.blogspot.com/2010/07/blog-post_27.html
ลิ้งค์แบบทดสอบประจำเดือน https://forms.gle/Ua9ZZpyhoXHkCpQXA
