การดูแลสุขภาพด้วย ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้วยสมุนไพรรักษาโรค มะกรูด
ข้าพเจ้า: นายพันธ์ณรงค์ รัถยาภิรักษ์ ประชาชนทั่วไป ตำบลบ้านด่าน อำเภอบ้านด่าน จังหวัดบุรีรัมย์
หลักสูตร:พยาบาลศาสตร์ NS01 มหาวิทยาลัยราชภัฏบุรีรัมย์
จากการลงพื้นที่ของข้าพเจ้า ในชุมชนบ้านด่าน มีการทำไร ทำนา ทำสวนพืชผัก มีการเพาะปลูกพืชผักสวนครัว ที่เป็นพืชสมุนไพรหลายชนิด โดยส่วนหนึ่งจะเป็น มะกรูด ซึ่งสามารถนำมาแปรรูปทำให้เกิดประโยชน์ด้านการรักษาโรค มะกรูด (kaffir lime) เป็นพืชตระกูลส้ม และมะนาว (Citrus family) ที่เป็นพืชพื้นเมืองในแถบประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และไทย ในชุมชนบ้านด่าน ได้มีการเพาะปลูกจำนวนมาก จัดเป็นไม้ผล พืช ผัก สมุนไพรที่นิยมปลูกไว้ตามบ้าน และสวน ท่านคงคุ้นเคยกับมะกรูดเป็นอย่างดี เพราะเป็นสมุนไพรคู่ครัวไทpมาอย่างยาวนาน เพราะนิยมใช้เป็นส่วนผสมในเครื่องแกงที่จำเป็นอย่างขาดไม่ได้เลย ซึ่งโดยปกติแล้วเรามักจะนิยมใช้ใบมะกรูดและผิวมะกรูดมาเป็นส่วนหนึ่งของเครื่องปรุงอาหารหลายชนิด นอกจากมะกรูด จะใช้เป็นเครื่องประกอบในอาหารต่าง ๆ เนื่องจาก ใบ และผล มีน้ำมันหอมระเหยที่ให้กลิ่นหอมช่วยในการดับกลิ่นคาว เพิ่มรสให้แก่อาหารได้เป็นอย่างดี รวมถึงมีองค์ประกอบของสารสำคัญหลายชนิด ที่มีคุณสมบัติทางยา และคุณสมบัติทางด้านความสวยความงาม สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้อย่างดี และมีสรรพคุณอีกหลายอย่างนำมาแปรรูปได้อีกด้วย
ลำต้น
ต้นมะกรูด เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็ก เนื้อไม้เป็นเนื้อแข็ง เปลือกเรียบมีสีน้ำตาลอ่อน ลำต้นแตกกิ่งก้านจำนวนมากตั้งแต่ระดับล่างของลำต้นทำให้มีลักษณะเป็นพุ่ม ตามลำต้น และกิ่งมีหนามแหลมยาว
ใบ
ใบมะกรูด เป็นใบประกอบ ออกเป็นใบเดี่ยว มีก้านใบแผ่ออกเป็นครีบคล้ายแผ่นใบ ใบมีลักษณะหนา เรียบ มีผิวมัน สีเขียว และเขียวเข้มตามอายุของใบ ใบมีคอดกิ่วที่กลางใบทำให้ใบแบ่งออกเป็น 2 ตอน หรือ คล้ายใบไม้ 2 ใบ ต่อกัน ขนาดใบกว้างประมาณ 2.5-5 เซนติเมตร ยาวประมาณ 5-12 เซนติเมตร ใบมีกลิ่นหอมมากเพราะมีต่อมน้ำมันอยู่
ดอก
ดอกมะกรูดเป็นดอกสมบูรณ์เพศ ดอกออกเป็นช่อมีสีขาว แทงออกบริเวณส่วนยอดหรือตามซอกใบ แต่ละช่อมีดอกประมาณ 1-5 ดอก หลีบดอกมีสีขาวครีม 5 กลีบ มีขนปกคลุม ภายในดอกมีเกสรมีสีเหลือง ดอกมีกลิ่นหอมเล็กน้อย และเมื่อแก่จะร่วงง่าย
ผล/ลูก
ผลมะกรูดหรือลูกมะกรูด มีลักษณะค่อนข้างกลม มีเส้นผ่านศูนย์กลาง 5-7 เซนติเมตร ผลคล้ายผลส้มซ่า ผลมีขนาดใหญ่กว่าลูกมะนาวเล็กน้อย ลักษณะของผลมีรูปร่างแตกต่างกันไปแล้วแต่พันธุ์ เปลือกผลค่อนข้างหนา ผิวเปลือกมีสีเขียวเข้ม ผิวขรุขระเป็นลูกคลื่นหรือเป็นปุ่มนูน ภายในเปลือกมีต่อมน้ำมันหอมระเหยเป็นจํานวนมาก มีจุกที่หัว และท้ายของผล เมื่อสุก ผลจะเปลี่ยนเป็นสีเหลือง
ประโชน์
- ยาบำรุงหัวใจ ใช้ผิวมะกรูดสดผ่าเป็นชิ้นเล็ก แล้วเติมการบูรหรือพิมเสน 1 หยิบมือ ชงด้วยน้ำเดือด แล้วแช่ทิ้งไว้ แล้วนำมาดื่ม
- ช่วยให้ปลิงหลุด หากถูปลิงกัดห้ามดึงออก เพราะจะทำให้แผลฉีกขาด ราดน้ำมะกรูดตรงที่ถูกปลิงเกาะ จะทำให้ปลิงหลุดออกเอง
- ช่วยฟอกโลหิต นำผลมะกรูดสดผา 2 ซีก ผสมน้ำผึ้ง แล้วริมน้้ำออก แล้วดื่มเป็นประจำ จะช่วยฟอกโลหิต
- ช่่วยล้างสารเคมีในเส้นผม ใฃ้นำมะกรูดมาชโลมผมที่เปียกชุม ชโลม 10 นาที แล้วล้างซ้ำอีกรอบด้วยน้ำเย็น
สรรพคุณมะกรูด
- ช่วยในการต่อต้านอนุมูลอิสระสูง ช่วยเสริมสร้างภูมิคุ้มกันให้ร่างกายแข็งแรง
- กระทุ้งพิษ แก้ฝีภายในและแก้เสมหะเป็นพิษ
- มีน้ำมันหอมระเหยผ่อนคลายความเครียด คลายความกังวล
- เป็นยาบำรุงหัวใจ
- แก้ลม หน้ามืด วิงเวียนศีรษะ
- แก้อาการไอ ขับเสมหะ
- ช่วยฟอกโลหิต
- แก้อาการเลือดออกตามไรฟัน
การนำมะกรุดมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ได้หลายชนิด เช่น
- มะกรูดไล่ยุง ไล่แมลง
ในมะกรูดมีน้ำมันหอมระเหยอยู่มาก มีกลิ่นฉุน จึงสามารถนำไปใช้ไล่แมลงบางชนิดได้ เช่น มอดและมดที่อยู่ในข้าวสาร ด้วยการใช้ใบมะกรูดสด ๆ ฉีกใบเป็น 2 ส่วน ให้กลิ่นออก แล้วใส่ไว้ในถังข้าวสารก็จะทำให้มอดและมดไม่ขึ้นข้าวสาร แล้วถ้าหากถูกปลิงกัดละก็ ให้นำมะกรูดมาถูตรงบริเวณที่มีปลิงเกาะจะทำให้ปลิงหลุดออกมาเอง นอกจากนี้มะกรูดสามารถใช้ในการไล่ยุงและกำจัดลูกน้ำโดยนำเปลือกมาตากแห้งแล้วนำไปเผาไฟก็จะสามารถไล่ยุงได้
ในปัจจุบัน มีการนำมะกรูดมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ป้องกันยุงและแมลงต่าง ๆ ซึ่งในการเกษตรก็ได้มีการนำน้ำมันหอมระเหยมะกรูดมาผลิตในรูปของแคปซูลเพื่อใช้ไล่แมลงและหนอนสำหรับเกษตรกร โดยนำไปโปรยยังบริเวณที่ต้องการไล่แมลง แล้วน้ำมันจะค่อย ๆ ซึมออกจากแคปซูล วิธีการนี้ทำให้เกษตรกรใช้สารเคมีลดลงเป็นผลให้พืชผลทางการเกษตรปลอดสารเคมีมากขึ้นอีกด้วย
- มะกรูดบำรุงผม
มะกรูดช่วยบำรุงผมให้เงางาม แก้อาการผมร่วง โดยการนำมะกรูดผ่าครึ่ง มาชโลมบนศีรษะหลังสระผมเสร็จทิ้งไว้สักพักแล้วล้างออก ก็จะช่วยทำให้ผมดำเงางามและลดผมร่วงได้ หรือจะนำน้ำมะกรูดมาหมักผมทิ้งไว้ประมาณ 10 นาที ก็สามารถช่วยล้างสารพิษต่าง ๆ ที่มาจากสภาพแวดล้อมได้
ผมสวยไร้รังแคด้วยมะกรูด
สูตรนี้เหมาะสำหรับขจัดรังแค แก้คันศีรษะ ใช้หมักผมและหนังศีรษะ
– นำมะกรูดเผาไฟให้พอมีน้ำมันซึมออกมาจากผิว และมีกลิ่นหอม แล้วนำมาผ่าครึ่ง
– บีบน้ำมะกรูดมาชโลมให้ทั่วหนังศีรษะ หมักไว้ประมาณ 15-30 นาที ล้างออกด้วยน้ำสะอาด
ผมนุ่มลื่นสลวยด้วยมะกรูด
สูตรนี้สามารถสระแทนแชมพูได้จะทำให้ผมนิ่ม ลื่น และรักษาอาการคันศีรษะได้อีกด้วย
– นำมะกรูดผ่าครึ่ง ต้มกับน้ำเล็กน้อย สัดส่วน น้ำ : มะกรูด คือ 2 : 1 ตั้งไฟพอเดือดยกลง ปิดฝาทิ้งไว้ จากนั้นนำมาคั้นกรองด้วยผ้าขาวบาง
– นำน้ำมะกรูดที่ได้มาชโลมให้ทั่วเส้นผมและหนังศีรษะ ใช้ทำความสะอาดเส้นผมแทนแชมพู หรือใช้เคลือบเส้นผมแทนครีมนวดผมก็ได้
- มะกรูดดับกลิ่น
มะกรูดสามารถดับกลิ่นต่าง ๆ อย่างเช่น กลิ่นคาวของอาหารคาวหาน หรือจะเป็นกลิ่นที่ไม่พึงประสงค์ของเท้าโดยการนำมาผสมกับขิง ข่า และเกลือในปริมาณเท่า ๆ กัน ต้มให้น้ำอุ่นแล้วแช่เท้าลงไปประมาณ 15 นาที ก็จะช่วยลดกลิ่นอับที่เท้าและช่วยคลายความเมื่อยล้าได้ มะกรูดสามารถนำมาใช้ดูดกลิ่นที่มาจากรองเท้าหรือกลิ่นที่อยู่ในตู้รองเท้าได้ ด้วยการใช้ผิวมะกรูด ตะไคร้หอม ถ่านป่น และสารส้ม มาใส่ถุงที่ทำจากผ้าขาวบาง เอาไปใส่ไว้ในตู้รองเท้าหรือในรองเท้า จะทำให้กลิ่นต่าง ๆ หายไป
การนำมะนาวมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ได้หลายชนิด
มะนาวแช่อิ่ม มะนาวกวนปรุงรส (หรือบ๊วยมะนาว)
นํ้ามะนาวพร้อมดื่ม นํ้ามะนาวหวานเข้มข้น
เครื่องดื่มนํ้ามะนาวชนิดเม็ดสำ หรับชงละลาย มะนาวดอง แยมมะนาว มาร์มาเลดมะนาว และมะนาวผง
ผลิตภัณฑ์มะนาวดังกล่าวสามารถผลิตเพื่อการจำ หน่ายโดยทำ เป็นอุตสาหกรรมครัวเรือนได้เป็นอย่างดี
ยกตัวอย่างเช่น แยมมะนาว ซึ่งเป็นผลิตภัณฑ์ที่น่าสนใจมาก เพราะสามารถใช้ทาขนมปัง หรือใช้สำ หรับ
การแต่งหน้าเค้กก็ได้ แยมมะนาวมีรสชาติดี รสหวานอมเปรี้ยว มีกลิ่นรสของมะนาว กรรมวิธีการทำ ก็
สามารถใช้อุปกรณ์ที่มีอยู่ในครัวเรือน
โดยในเดือนที่ผ่านมาข้าพเจ้าได้รับมอบหมาย จากอาจารย์ที่ปรึกษา มหาวิทยาลัยราภัฎบุรีรัมย์ เรื่องภูมิปัญญากับการดูแลสุขภาพ ในชุมชนบ้านด่าน เพื่อพัฒนาและบูรณาการ ชุมชน ชาวบ้าน ผู้สูงอายุในหมู่บ้าน เข้าอบรม ของโครงการส่งเสริมสุขภาพผู้สูงอายุ เพื่อบูรณการและดูแลสุขภาพ ของคนในชุมชน ณ วัดบ้านโนนสว่าง ตำบลโนนสว่าง ตำบลบ้านด่าน จังหวัดบุรีรัมย์ ซึ่งมี ให้มีผู้สูงอายุจำนวนมาก มาเข้าร่วมโครงการ ข้าพเจ้าและทีมงาน ได้เข้าช่วยเหลือดูแลกลุ่มผู้สูงอายุในโครงการ ได้รับความสะดวก ได้เห็นถึงปัญหาด้านสุขภาพผู้สูงอายุ และเน้นส่งเสริมสุขภาพ ภูมิปัญญากับการดูแลสุขภาพ ด้านสุขภาพ โดยในการนำเอา เอาพืชที่มีอยุอย่าง มะกรูด มาแปรรูปให้เกิดประโยชน์ ด้วยสรรพคุณแนะของ มะกรูด มะนาว เป็นพืชผักพื้นบ้าน ที่มากด้วยคุณค่า ทั้งใบและผลมะกรูดนำมาแปรรูปสร้างมูลค่าเพิ่มได้มากมาpทั้งในรูปอาหาร ยาสมุนไพร เครื่องสำอาง และผลิตภัณฑ์สปา ส่งขายทั้งในประเทศและส่งออก สร้างรายได้หมุนเวียนในแต่ละปีได้อย่างมหาศาลทีเดียว โดยมีการจัด อบรมให้ความรู้และสาธิตโดยวิทยากร ฝึกอบรม ให้ความรู้กับชุมชน ชาวบ้านด่าน ได้รับความเข้าใจสามารถนำไปต่อยอดทำเป็นอาชีพ ทำเป็นธุรกิจเสริม หรือ ธุรกิจหลักทำเพิ่มรายได้ให้ครอบครัวและชุมชุมในหมู่บ้านได้เป็นอย่างดี
ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ
1.1. เพื่อให้เห็นประโยชน์ความสำคัญของธรรมชาติสิ่งรอบตัวโดยใช้ให้อย่างคุ้มค่า
1.2. สนับสนุนให้ผู้คนใช้ผลิตภัณฑ์จากวัสดุธรรมชาติมากกว่าผลิตภัณฑ์จากสารเคมี
1.3. เพื่อเป็นการหาอาชีพเสริม และการหารายได้ให้ตนเองและครอบครัว
1.4. เพื่อการเรียนรู้คุณประโยชน์ของมะกรูดอย่างลึกซึ้งและนำมาให้ประโยชน์ได้
1.5. เพื่อเป็นการศึกษาคุณสมบัติทางเคมีของมะกรูด ในการทำความสะอาดภาชนะ
ควรมีการนำแนะนำเสนอ มะกรูด มะนาว มาศึกษา แปรรูปให้ชุมชนในหมูบ้าน ได้เข้าอบรมให้ความรู้ต่อยอดนำมาทำเป็นธุรกิจ ในครัวเรือน และชุมชน เพื่อเพิ่มสร้างรายจากสิ่งที่มีอยู่ นำมาใช้ให้เกิดประโยชน์ที่สุด สามารถพัฒนาเศรษฐกิจและผลิตภัณฑ์ ต่อยอดให้พัฒนาขี้นในชุมชน บ้านด้านอีกด้วย
