โครงการจักสานชะลอมไม้ไผ่ของชาวบ้านตำบลบ้านด่าน อำเภอบ้านด่าน จังหวัดบุรีรัมย์
ข้าพเจ้านางสาวชลิตา ฤทธิรงค์ บัณฑิตจบใหม่
หลักสูตร: การพัฒนาสินค้าหัตถกรรม คหกรรมในชุมชนสู่มาตรฐาน NS01
ชะลอม คือ เครื่องจักสานที่สานขึ้นจากตอกไม้ไผ่บางๆ มีหูหิ้ว สามารถใช้เป็นภาชนะใส่ผักผลไม้และสิ่งของต่างๆได้ ชะลอมสานแบบตาเฉลวหกเหลี่ยมตาห่าง มักจะทําเป็นรูปทรงกระบอกแล้วรวบตอกที่ปากมัดเข้าด้วยกันเพื่อหิ้ว การสานชะลอมขึ้นมาใช้ นอกจากจะทําเป็นภาชนะใส่ของที่มีความคงทนแข็งแรงแล้ว รูปทรงและลายสานที่สวยงามของชะลอมยังสะท้อนให้เห็นถึงคุณค่าของมรดกทางวัฒนธรรม ปัจจุบันในชุมชนบ้านด่านยังคงทำการจักสานจากไม้ไผ่ แต่มีการให้ความสำคัญกับการทำชะลอมลดน้อยลง เนื่องจากขาดความรู้ในการทำ และส่วนใหญ่จะทำเป็นชิ้นงานอื่นๆ ซึ่งยังไม่พบเห็นการทำชะลอมด้วยไม้ไผ่มากเท่าความต้องการของผู้ซื้อ และยังไม่มีบรรจุภัณฑ์ใส่อาหารหรือสิ่งของที่ทำมาจากธรรมชาติ ซึ่งชะลอมก็เป็นสิ่งสำคัญที่ชาวบ้านต้องการเรียนรู้และทำเป็นชิ้นงานขึ้นมาเพื่อนำมาใส่เป็นบรรจุภัณฑ์ของสินค้าขึ้นชื่อบ้านด่าน เมื่อข้าพเจ้าและทีมงานพบเห็นปัญหาและความต้องการของคนในชุมชน จึงได้จัดทำโครงการอบรมเชิงปฏิบัติการถ่ายทอดความรู้การจักสานชะล้อมด้วยไม้ไผ่ เพื่อส่งเสริมอาชีพให้แก่คนในชุมชน และการนำเอาวัสดุในท้องถิ่นที่หาได้ง่ายและมีอยู่แล้ว คือ ไม้ไผ่ มาทำให้เกิดมูลค่ามากขึ้น
การดำเนินโครงการอบรมจัดกิจกรรมเมื่อวันที่ 1 สิงหาคม พ.ศ. 2564 ณ ศาลาประชาคมบ้านโคกขาม หมู่ 11 ตำบลบ้านด่าน อำเภอบ้านด่าน จังหวัดบุรีรัมย์ มีผู้เข้าร่วมโครงการ จำนวนทั้งสิ้น 35 คน การดำเนินกิจกรรมในช่วงเช้าจะให้ชาวบ้านลงทะเบียน จากนั้นจะมีวิทยากรผู้มีความรู้การจักสานไม้ไผ่ 4 ท่าน แบ่งชาวบ้านเป็น 4 กลุ่มตามจำนวนท่านวิทยากรจากนั้นเริ่มลงมือการทำชะลอม ซึ่งการทำชะลอมนั้นมีวัสดุ ที่ใช้เพียง ไม้ตอกเท่านั้น และไม้ตอกก็หาได้ง่ายๆ ตามธรรมชาติซึ่งมีอยู่แล้วที่ตำบลบ้านด่าน มีขั้นตอนการทำดังนี้1.) นำไม้ตอกที่เราเตรียมไว้มาสานโดยใช้ไม้ตอก 2 เส้น วางไขว้เป็นตัว X 2.) นำไม้ตอกอีก 2 เส้นสานขัดด้านบนและด้านล่าง3.)นำไม้ตอกสานขัด 3 ทิศทางให้ได้ด้านละ 4 เส้น รวมเป็นไม้ตอกทั้งหมด 12 เส้น 4.) จะเห็นว่าไม้ตอกทุกเส้น จะขัดกันธรรมดา ยก 1 ข้าม 1 จะได้รูปหกเหลี่ยมเป็นจุดศูนย์กลาง 1 รูปและมีรูปหกเหลี่ยมล้อมรอบ จำนวน 6 รูป 5.) การขึ้นเป็นตัวชะลอม ให้เลือกจับมุมใดมุมหนึ่งนำไม้ตอกสานขวางจนรอบเป็นวงกลม ปลายไม้ตอกที่รอบให้ทับซ้อนกับจุดเริ่มต้นวนจนหมดความยาวของไม้ตอก 6.) ใช้ไม้ตอกสานลักษณะเดียวกันอีก 2 เส้นโดยรอบจะได้ชะลอมขนาดย่อม 7.) นำไม้ตอกเส้นเล็กสานขัดรอบบนสุดกันหลุด เท่านี้ก็เสร็จสมบูรณ์
ผลการดำเนินการพบว่า ชาวบ้านสามารถจักสานชะล้อมกันได้อย่างรวดเร็ว สวยงาม ได้คุณภาพ และสามารถทำชะลอมไม้ไผ่ได้คนละ 1 ชิ้นงาน ผลการสำรวจแบบประเมินความพึงพอใจของผู้เข้าร่วมอบรมในด้านภาพรวมของโครงการ ร้อยละ 62.86 ด้านการได้รับความรู้ในการแปรรูปผลผลิตสินค้าจักสานความพึงพอใจร้อยละ 54.29 รองลงมาจะเป็นด้านการประชาสัมพันธ์โครงการความพึงพอใจร้อยละ 48.57% ด้านที่ได้คะแนนประเมินน้อยที่สุดคือ ด้านความเหมาะสมของสถานที่มีความพึงพอใจร้อยละ 28.57 และมีรายละเอียดการประเมินความพึงพอใจด้านอื่นๆ ดังรายละเอียดในตารางที่ 1 การแสดงของความพึงพอใจต่อผู้เข้าร่วมโครงการ 35 คน
ตารางที่ 1 : แสดงผลความพึงพอใจของผู้เข้าร่วมอบรมต่อกิจกรรมโครงการ (n=35)
| รายการประเมิน | ระดับการประเมิน (35) | |||||
| 5
มากที่สุด |
4
มาก |
3
ปานกลาง |
2
น้อย |
1
น้อยที่สุด |
||
| กระบวนการ ขั้นตอนการให้บริการ | ||||||
| 1. การประชาสัมพันธ์โครงการ ฯ | 48.57% | 28.57% | 22.86% | – | – | |
| 2. ความเหมาะสมของสถานที่ | 28.57% | 62.86% | 8.57% | – | – | |
| 3. ความเหมาะสมของระยะเวลา | 31.43% | 51.43% | 17.14% | – | – | |
| 4. การจัดลำดับขั้นตอนของการจัดกิจกรรม | 48.57% | 28.57% | 22.86% | – | – | |
| วิทยากร | ||||||
| 1. ความรอบรู้ ในเนื้อหาของวิทยากร | 42.86% | 42.86% | 15.28% | – | – | |
| 2. ความสามารถในการถ่ายทอดความรู้ | 37.14% | 45.71% | 17.15% | – | – | |
| 3. ความสามารถในการตอบคำถาม | 34.29% | 51.43% | 14.28% | – | – | |
| 4. ความเหมาะสมของวิทยากร ในภาพรวม | 40% | 31.43% | 28.57% | – | – | |
| เนื้อหา | ||||||
| 1. ท่านได้รับความรู้ในการแปรรูปผลผลิตสินค้าจักสาน | 54.29% | 37.14% | 8.57% | – | – | |
| 2. ท่านสามารถนำความรู้ที่ได้รับจากโครงการนี้ไปต่อยอดได้ในชีวิตประจำวัน | 31.43% | 37.14% | 31.43% | – | – | |
| 3. ท่านได้รับประโยชน์จากการเข้าร่วมโครงการ/กิจกรรมในครั้งนี้ | 42.86% | 45.71% | 11.43% | – | – | |
| ความพึงพอใจของท่านต่อภาพรวมของโครงการ | 62.86% | 31.43% | 5.71% | – | – | |
ดังนั้นจะเห็นว่าการจักกิจกรรมข้างต้นชาวบ้านหันมาทำชะลอมจากไม่ไผ่มากขึ้น นอกจากจะสืบสานวัฒนธรรมที่ถูกลืมลือนไปบ้างแล้ว ยังสามารถนำไปขายสู่ท้องตลาดสร้างรายได้ให้แก่ชุมชน ในปัจจุบันมีผู้รับซื้อสินค้าชะลอมไม้ไผ่ที่เทศบาลตำบลบ้านด่าน เป็นอีกช่องทางของคนในท้องถิ่นสามารถนำมาขายได้สะดวก ชะลอมเป็นสินค้าที่มีความต้องการในชุมชน เพราะสามารถนำมาเป็นบรรจุภัณฑ์ใส่สินค้าที่มีในตำบลเช่น ข้าวแต๋น อินทผาลัม ผักออแกนิก ทำให้สินค้าดูสวยงามและดึงดูดลูกค้าได้เพิ่มขึ้น และในอนาคตสามารถนำไม้ตอกมาย้อมเป็นสีต่างๆ และนำมาสานเป็นชะลอมได้หลากหลายสีเพิ่มความสวยงามให้แก่บรรจุภัณฑ์นั่นเอง
