ข้าพเจ้านางสาวกมลลักษณ์ ปะวะถา บัณฑิตจบใหม่
หลักสูตร: การพัฒนาสินค้าหัตถกรรม คหกรรมในชุมชนสู่มาตรฐาน NS01
ในรอบเดือนที่ผ่านมาได้ลงพื้นที่ปฏิบัติงาน จัดอบรมเชิงปฏิบัติการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุในชุมชนและได้รับมอบหมายให้เขียนบทความเรื่องภูมิปัญญากับการดูแลสุขภาพในชุมชนของสมุนไพรในท้องถิ่น ข้าพเจ้าและทีมงานให้ลงสำรวจพื้นที่ตำบลบ้านด่าน อำเภอบ้านด่าน จังหวัดบุรีรัมย์ ได้พบสมุนไพรในท้องถิ่นมากมายหลายชนิด ว่านหางจระเข้ มีสรรพคุณมากมายหลายชนิด พบบ้างในบางครัวเรือน แต่ไม่ได้ปลูกทุกหลังคาครัวเรือนนัก ว่านหางจระเข้เป็นพืชที่ปลูกง่าย ส่วนมากปลูกไว้ใช้ในการนำมาปอกเปลือกล้างน้ำให้สะอาดแล้วนำมาทาแผลสด แผลน้ำร้อนลวก แผลไฟไหม้ และบางหลังคาครัวเรือนจะนำมาพอกผิวพอกหน้าได้เช่นกัน
สมุนไพร (Herb) และ สมุนไพรไทย (Thai Herb) คือ พืช ผัก และผลไม้ที่ถูกนำมาใช้เป็นยาและสิ่งบำรุงร่างกายมานานนับพันปี โดยที่สมุนไพรเหล่านี้มีทั้งแบบนำผล ใบ ราก เปลือก ยาง เนื้อไม้ เถา หัวและดอก หรือทั้งต้นมาใช้งาน ประโยชน์และสรรพคุณของสมุนไพรไทยเหล่านี้มีทั้งการนำมารับประทานสด การนำมาต้มรับประทานแบบยาแผนโบราณ บางชนิดก็ใช้ทาหรือพอกเพื่อรักษาโรค เป็นต้น
ว่านหางจระเข้ ชื่อวิทยาศาสตร์ Aloe vera (L.) Burm.f. จัดอยู่ในวงศ์ XANTHORRHOEACEAE และอยู่ในวงศ์ย่อยASPHODELOIDEAE
สมุนไพรว่านหางจระเข้ มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ เช่น ว่านไฟไหม้ (ภาคเหนือ), หางตะเข้ (ภาคกลาง) เป็นต้น ว่านหางจระเข้ มีความสูงประมาณ 0.5-1 เมตร ลำต้นเป็นข้อปล้องสั้น มีใบเป็นใบเดี่ยว ใบหนาและยาว อวบน้ำ แผ่นใบมีสีเขียว มีจุดยาวสีขาวอ่อนออกเรียงเวียนรอบต้น โคนใบใหญ่ ปลายใบแหลม ขอบใบหยัก มีหนามแหลมเล็ก ๆ สีขาวอยู่ห่างกัน ข้างในใบเป็นวุ้นสีเขียวอ่อน ส่วนดอกว่านหางจระเข้ ออกดอกเป็นช่อกระจะที่ปลายยอด ดอกมีสีแดงอมสีเหลือง ก้านช่อดอกยาว โคมเชื่อมติดกันเป็นหลอด ปลายแยกเป็น 6 แฉก เรียงเป็น 2 ชั้น เป็นรูปแตร ส่วนผลว่านหางจระเข้ เป็นผลแห้งคล้ายรูปกระสวย
สรรพคุณของว่านหางจระเข้ เป็นยาฆ่าเชื้อ สมานแผล ช่วยห้ามเลือด ทำให้แผลหายเร็วขึ้น ว่านหางจระเข้สามารถนำมาใช้รักษาแผลธรรมดา แผลไฟไหม้ น้ำร้อนลวก แผลที่เกิดจากการฉายรังสี ลดอาการอักเสบ ฆ่าเชื้อโรค ป้องกันผิวไหม้เพราะแดด บำรุงผิวหน้า กำจัดฝ้า ยาระบาย แก้ไอ เจ็บคอ รักษามะเร็ง แก้พิษแมงกะพรุน ช่วยประสานกระดูก รักษาโรคตับและรักษาสมองผิดปกติ ด้วยสรรพคุณที่มากมายนี้เอง “ว่านหางจระเข้” จึงถูกขนานนามว่า “สมุนไพรมหัศจรรย์จากธรรมชาติ”
ภูมิปัญญาท้องถิ่น มักจะใช้ในการรักษาแผลไฟไหม้ น้ำร้อนลวก แผลสด ช่วยบรรเทาอาการปวดแสบปวดร้อน ใช้ทาเพื่อป้องรอยแผลเป็น นอกจากช่วยรักษาแผลสดแล้วยังช่วยรักษาผิวหน้าอีกด้วย ช่วยให้กระจ่างใส ลดริ้วรอยบนผิวหน้า ให้ผิวหน้านุ่มชุ่มชื้น ลดรอยหมองคล้ำ ช่วยให้ผิวเปล่งปลั่ง และสามารถนำมาทำอาหารได้ เช่น ทำเครื่องดื่มว่านหางจระเข้ และเนื้อมาทำวุ้นว่านหางจระเข้ใส่เครื่องดื่ม เพื่อช่วยชะลอความชรา ช่วยตาอต้านอนุมูลอนุมูลอิสระ ช่วยดีท็อกซ์ล้างสารพิษในร่างกายได้ด้วย
นอกจากว่านหางจระเข้มีข้อดีแล้ว ก็ยังมีข้อเสียอีกด้วย การนำวุ้นมาใช้เพื่อรักษาแผลจำเป็นต้องล้างน้ำให้สะอาด เพื่อป้องกันน้ำยางจากเปลือกที่มีสารแอนทราควิโนน (Anthraquinone) เพราะอาจจะทำให้เกิดอาการแพ้ได้ การใช้เพื่อใช้เป็นยาถ่าย ยาระบาย ไม่ควรใช้กับหญิงตั้งครรภ์หรือหญิงที่กำลังจะมีประจำเดือน รวมไปถึงผู้ที่เป็นโรคริดสีดวงทวารด้วย
ข้อเสนอแนะ ควรส่งเสริมการปลูก และการแปรรูปสมุนไพรในท้องถิ่นเช่น นำมาทำวุ้นว่านหางจระเข้ใส่ในเครื่องดื่ม การแปรรูปทำเครื่องสำอางค์ พอกผิวพรรณ และควรจัดอบรมถ่ายทอดความรู้เกี่ยวกับภูมิปัญญาในท้องถิ่นของเรา เช่น ให้ปราชญ์ในท้องถิ่นมาอธิบายองค์ความรู้ เกี่ยวกับสมุนไพรในท้องถิ่น ให้คนรุ่นหลังได้ทราบ ถึงประโยชน์ สรรพคุณ ว่ามีข้อดีข้อเสียอย่างไร เพื่อสืบทอดภูมิปัญญาไม่ให้หายไปจากท้องถิ่นของเรา เพื่อให้ภูมิปัญญาท้องถิ่น อยู่คู่กับชุมชนไปอย่างยาวนานยั่งยืน
