การทอผ้าไหมบ้านด่าน
ข้าพเจ้า นางสาวพัชริดา สาเหลา นักศึกษา
หลักสูตร : การพัฒนาสินค้าหัตถกรรม คหกรรมในชุมชนสู่มาตรฐาน NS01
ในปัจจุบันการทอผ้าพื้นบ้านพื้นเมืองหลายแห่งยังทอลวดลายสัญลักษณ์ดั้งเดิม โดยเฉพาะในชุมชน ที่มีเชื้อสายชาติพันธุบางกลุ่มที่กระจายตัวกันอยู่ในภาคต่างๆ ของประเทศไทย ศิลปะการทอผ้าของกลุ่มชนเหล่านี้ จึงนับว่าเป็นเอกลักษณ์เฉพาะกลุ่มอยู่จนถึงทุกวันนี้ หากจะแบ่งผ้าพื้นเมืองของกลุ่มชนเหล่านี้ ตามภาคต่างๆ การทอผ้าในภาคอีสาน ในภาคอีสานมีชุมชนตั้งถิ่นฐานโดยอาศัยบริเวณที่มีความอุดมสมบูรณ์จากลำห้วย หนองบึง หรือแม่น้ำ กลุ่มคนไทยเชื้อสายลาวเป็นชนกลุ่มใหญ่ของภาคอีสาน กระจายกันอยู่ตามจังหวัดต่างๆ และมีวัฒนธรรมการทอผ้า อันเป็นประเพณีของผู้หญิง ที่สืบทอดกันมาช้านานเกือบทุกชุมชน แต่ละกลุ่มแต่ละเผ่า ก็จะมีลักษณะและลวดลายการทอผ้า ที่แปลกเป็นของตัวเองอย่างชัดเจน โดยเฉพาะผ้ามัดหมี่ ผ้าขิต และผ้าไหมหางกระรอก
จากที่ข้าพเจ้าและทีมงานได้ลงพื้นที่ ตำบลบ้านด่าน อำเภอบ้านด่าน จังหวัดบุรีรัมย์ ได้เห็นการทอผ้าไหมเป็นอาชีพที่กลุ่มผู้สูงอายุและชาวบ้าน ใช้หารายได้ ในยามที่ว่างจากการทำไร่ ทำนา คนในชมชนรู้จักการทอผ้าไหม และภูมิปัญญาในการทอผ้าไหมอยู่แล้ว ที่ได้จากการสืบทอดมาจากบรรพบุรุษที่มีการทอผ้าไหม จากที่ได้พูดคุยกับคุณยายปิ ไชยสุวรรณ บ้านโคกวัด ตำบลบ้านด่าน อำเภอบ้านด่าน จังหวัดบุรีรัมย์ จะได้ว่า ตามความนิยมของชาวตำบลบ้านด่านที่มี ๔ ชนเผ่า ชนเผ่าไทยเขมรนิยมผ้าไหมลายหางกระรอก ลายอัลปรม ลายโฮล ลายลูกแก้ว ชนเผ่าชาวกูยนิยมผ้าไหมกระเนียวลายริ้วเป็นทางยาว สตรีนิยมใส่ซิ่นที่มีหัวและตีนซิ่น และนิยมผ้าไหมลายลูกแก้วย้อมมะเกลือเป็นสีดำ ชนเผ่าชาวไทยโคราชนิยมผ้าไหมลายหางกระรอก ชนเผ่าไทยลาวนิยมผ้าย้อมครามและมัดหมี่ มักจะเลี้ยงช่วงเดือนกุมภาพันธ์-ปลายมิถุนายน จะเริ่มตั่งแต่การหาพันธุ์จากไข่ไหมสู่การฟักไข่จนเป็นรังไหมที่เรียกว่า ฝักหลอก แล้วนำมาสาวเป็นเส้นใย แล้วขึ้นกี่สู่การทอเป็นผืนผ้า มีลักษณะเป็นผ้าพื้นแทรกด้วยด้ายควบ 2 – 4 กระสวย เว้นช่องเป็นสีพื้น 4 – 8 กระสวย ทอเป็นลายขัดธรรมดา 2 ตะกอ และใช้วิธีการควบเส้นใยไหม 2 สี เข้าด้วยกัน ทำให้เนื้อผ้าดูเลื่อมและกระเพื่อมคล้ายพวงหางกระรอก เดิมนิยมใช้เป็นผ้าสำหรับสุภาพสตรี และให้บุตรหลานนุ่งห่มในประเพณีบวชนาค และด้วย ความสวยงามแบบกลมกลืนของสีผ้า ทำให้สามารถดัดแปลง ตัดเย็บเป็นเสื้อผ้าแบบต่าง ๆ ได้มากมาย จึง ผ้าไหมยังเป็นที่นิยมเป็นเครื่องแต่งกายแล้วยังมาเป็นของตกแต่งได้นานาชนิด อาทิ เช่น ตัดเสื้อ ผ้าม้าน กระเป๋า เป็นต้น ผ้าไหมจะขายเริ่มต้น ตั้งแต่1500-10000บาท ขึ้นอยู่กะผ้าและลายผ้าความสวยงามอยู่ที่ฝีมือในการมัดหมี่ การย้อมสี และความชำนาญในการใช้กี่ทอด้วยมือ ลวดลายที่โดดเด่น มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว เส้นไหมไทยแท้ทั้งเส้นพุ่งและเส้นยืน
ผ้าไหมและผลิตภัณฑ์ผ้าไหมไทย นับเป็นสินค้าที่น่าสนใจประเภทหนึ่ง ที่หน่วยงานที่เกี่ยวข้องทั้งภาครัฐและเอกชน ควรหันมาสนับสนุนอย่างจริงจังและต่อเนื่อง ทั้งในส่วนของการผลิตที่ควรทำการศึกษาวิจัย การปลูกหม่อนเลี้ยงไหมที่นำมาซึ่งการผลิตเส้นไหมที่มีคุณภาพ ด้านต้นทุนที่ไม่สูงจนเกินไป รวมถึงช่องทางการตลาดของผลิตภัณฑ์ที่ผู้ประกอบการควรให้ความสนใจต่อความเคลื่อนไหวของตลาดลูกค้าอย่างใกล้ชิด เพื่อสนองตอบความต้องการของผู้บริโภคได้อย่างถูกต้อง อีกทั้งควรเน้นการพัฒนารูปแบบและคุณภาพสินค้าเป็นสำคัญด้วย ขณะเดียวกันก็ต้องพยายามลดต้นทุนการผลิตลง ทั้งนี้เพื่อเสริมสร้างขีดความสามารถในการแข่งขันในตลาดระดับต่างๆ และถึงแม้ว่าการผลิตผ้าไหมและผลิตภัณฑ์ผ้าไหม จะยังมีปัญหาในหลายด้าน แต่อุตสาหกรรมผ้าไหมและผลิตภัณฑ์ผ้าไหม ยังมีศักยภาพที่จะพัฒนาต่อไป เนื่องจากไทยมีความสามารถในการผลิตลักษณะที่ครบวงจรอีกทั้งความต้องการผ้าไหมและผลิตภัณฑ์ ผ้าไหม มีแนวโน้มขยายตัวอย่างรวดเร็วทั้งในตลาดกลุ่มนักท่องเที่ยวที่นิยมซื้อไปฝากเพื่อนฝูง ญาติมิตรในบ้านเมืองตนเอง และกลุ่มผู้บริโภคในตลาดต่างประเทศ ทั้งนี้นอกเหนือจากจะมีรายได้ของการจำหน่ายสินค้าดังกล่าวในรูปเงินตราต่างประเทศแล้ว ยังส่งผลให้แรงงานในชนบทซึ่งมีจำนวนมากมีโอกาสในการหารายได้เพิ่มขึ้นอีกด้วย ดังนั้นผ้าไหมและผลิตภัณฑ์ผ้าไหมไทย จึงเป็นสินค้าที่น่าสนใจประเภทหนึ่งที่หน่วยงานที่เกี่ยวข้องทั้งภาครัฐและเอกชนควรหันมาสนับสนุนอย่างจริงจังและต่อเนื่อง เพื่อเสริมสร้างขีดความสามารถในการแข่งขันในตลาดโลก ตลอดจนเพื่อความอยู่รอดของอุตสาหกรรมไหม และผลิตภัณฑ์ไหมไทยทั้งในปัจจุบันและอนาคต
