ผ้าไหมฝีมือแม่
วรภาศ ศรีพรหม
วิถีชีวิตแบบไทย คงไว้ซึ่งประเพณีวัฒนธรรมและศิลปหัตถกรรมภูมิปัญญาของชาวบ้าน เป็นหมู่บ้านเกษตรกรรม ถือเป็นหมู่บ้านท่องเที่ยว OTOP ระดับจังหวัด เป็นศูนย์งานทอผ้าประเภทต่างๆ มีตั้งแต่งานทอผ้าไหม ผ้าสไบ ผ้าถุงไหมมัดหมี่ ผ้าโสร่งผ้าแพร เครื่องประดับศิราภรณ์ และอื่นๆ อีกมากมาย
บ้านหนองเกาะตั้งอยู่ อำเภอสตึก จังหวัดบุรีรัมย์ เป็นชุมชนที่ตั้งขึ้นมาแล้วมากกว่า 100 ปี ปัจจุบันแบ่งออกเป็น 3 หมู่บ้าน ได้แก่ บ้านหนองเกาะ บ้านหนองเกาะพัฒนา บ้านหนองเกาะแก้ว สำหรับประชากรทั้งหมดของบ้านหนองเกาะ 697 คน แบ่งออกเป็นชาย 374 คน หญิง 323 คน ครั้งนี้ขอพูดถึงอาชีพหลักอีกอาชีพหนึ่งคือ การทอผ้านั้นเอง
ผ้าไทย
“ ผ้า “ เป็นหนึ่งในปัจจัยสี่ของการดำรงชีวิตของมนุษย์ นอกจาก อาหาร ที่อยู่อาศัย และยารักษาโรค ในสังคมเกษตรจะมีการทอผ้าเพื่อใช้สอยภายในครอบครัว โดยการถ่ายทอดวิธีการทอผ้าให้แก่สมาชิกที่เป็นเพศหญิง ซึ่งนับว่าเป็นภูมิปัญญาที่ถ่ายทอดเป็นมรดกทางวัฒนธรรม
การทอผ้าของไทยมีมาแต่โบราณ จากอดีตถึงปัจจุบันมนุษย์ได้พัฒนาการทอผ้าทั้งรูปแบบ เทคนิคการย้อมสี และการออกแบบลวดลาย ดังปรากฏในจดหมายเหตุและพงศาวดารครั้งสมัยสุโขทัย อยุธยา และกรุงรัตนโกสินทร์ ซึ่งมีการทอผ้าตามกลุ่มชนต่างๆของไทย เช่น ข่า กระโส้ ส่วย ฯลฯ
ผ้าทอในประเทศไทยแสดงถึง ศิลปะภูมิปัญญาของชุมชน ซึ่งแบ่งประเภทของผ้าทอได้เป็นสองประเภท ตามวัตถุดิบในการทอ และกรรมวิธีในการทอ คือ
1.ผ้าทอที่แบ่งตามวัตถุดิบที่ใช้ ได้แก่ ฝ้ายและไหม
ฝ้าย เป็นพืชเศรษฐกิจที่ปลูกทั่วไปในทุกภาคของประเทศไทย เป็นพืชเขตร้อน ชอบดินปนทราย และอากาศโปร่ง ไม่ชอบที่ร่ม เส้นใยของฝ้ายจะดูดความชื้นได้ง่าย และเมื่อดูดความชื้นแล้วจะระเหยเป็นไอ ดังนั้นเมื่อสวมใส่เสื้อผ้าที่ทำด้วยผ้าฝ้ายจะมีความรู้สึกเย็นสบาย
ไหม เส้นใยไหมได้จากตัวไหม ซึ่งส่วนใหญ่นิยมเลี้ยงไหมกันใน ภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคกลาง ตัวไหมมีลักษณะคล้ายหนอน เมื่อแก่ตัวจะชักใยหุ้มตัวของมันเอง เรียกว่า รังไหม รังไหมนี้จะนำมาสาวเป็น เส้นไหม แล้วจึงนำไปฟอกด้วยการต้มด้วยด่างและนำมากวักเพื่อให้ได้เส้นใยไหม หลังจากนั้นจึงนำมาย้อมสีและนำไปทอเป็นผืนผ้าตามที่ต้องการ เส้นไหมมีคุณสมบัติ ลื่น มัน และยืดหยุ่นได้ดี
2.ผ้าทอที่แบ่งตามกรรมวิธีในการทอ ซึ่งมีชื่อเรียกต่างกันออกไปตามลวดลายที่เกิดจากการทอบนผืนผ้า เช่น
ผ้ามัดหมี่ มีกรรมวิธีการทอที่ทำให้ให้เกิดลวดลายโดยการย้อมเส้นฝ้ายให้ด่าง โดยการผูกมัดให้เกิดช่องว่าง การทอผ้ามัดหมี่แต่ละผืนต้องใช้เวลาและความประณีต โดยจัดเรียงเส้นไหมและฝ้ายให้สม่ำเสมอ คงที่ กรรมวิธีต้องเรียงลำดับก่อนหลังให้ถูกต้อง เพื่อทำให้เกิดลวดลายสวยงามตามต้องการ
ผ้าแพรวา เป็นผ้าทอมือด้วยกรรมวิธีทอผ้าให้เกิดลวดลาย ลักษณะผสมกันระหว่างลายขิดกับลายจก ผ้าแพรวาต้องมีหลายๆลายอยู่ในผืนเดียวกัน
ผ้าทอกับโอกาสที่ใช้
ผ้าสไบ มีลักษณะคล้ายผ้าขาวม้า ใช้พาดบ่าในงานบวช งานบุญ และงานรื่นเริงต่างๆ
ผ้าโสร่ง เป็นผ้านุ่งสำหรับผู้ชาย ใช้นุ่งอยู่กับบ้าน หรือใส่ไปในงานพิธีต่างๆ และเป็นผ้าไหว้พ่อ – แม่ ของเจ้าบ่าวเจ้าสาว
ผ้านุ่ง ใช้นุ่งอยู่กับบ้าน ใช้ในงานพิธี ใช้เป็นผ้าไหว้ในงานแต่งงาน ได้แก่ผ้าพื้น
อัตลักษณ์ของชุมชนนอกจากการทอผ้าแล้ว ยังมี งานประดิษฐ์เครื่องประดับศิราภรณ์อันเลื่องชื่อของหมู่บ้านหนองเกาะ ซึ่งเป็นการรวมกลุ่ม ตลอดจนสร้างรายได้เสริมให้กับสมาชิกอีกด้วย โดยภาพรวมแล้วชุมชนบ้านหนองเกาะนั้น มีศักยภาพในการพัฒนาหลายด้าน เช่น ผลิตภัณฑ์ผ้าสไบ ผ้าขาวม้า เครื่องประดับศิราภรณ์ สภาพภูมิทัศน์ เป็นต้น แต่ในขณะเดียวกันก็ประสบปัญหาหลายด้าน อาทิ ปัญหาผู้สูงอายุ ปัญหาความยากจน ปัญหารายได้ของครัวเรือนและภาระหนี้สิน ทำให้เกิดการออกไป ทำงานต่างถิ่น รวมทั้งผลกระทบจากสถานการณ์โควิด-19 เหล่านี้ล้วนเป็นปัจจัยที่ส่งผลกระทบต่อครัวเรือน และชุมชนในปัจจุบัน อย่างไรก็ตาม จากการลงพื้นที่ครั้งนี้ ก็ทำให้ได้ทราบข้อมูลที่เป็นประโยชน์ต่อการนำไป วิเคราะห์ เพื่อวางแผนการพัฒนา ส่งเสริม และยกระดับคุณภาพชีวิตของคนในชุมชนให้ดีขึ้นต่อไป
 |
 |
 |
 |
 |
 |
