เครื่องจักสานงานศิลปะสร้างสรรค์จรรโลงเอกลักษณ์สานทอถักสายใยชุมชน
เกวลิน วงศ์อรุณ
เครื่องจักสานเป็นหัตถกรรมที่มีคุณค่าในตัวเอง การทำงานจักสานเป็นการทำงานด้วยศิลปะที่จะต้องสร้างงานที่ออกมาจากจิตใจที่รักในงานศิลปะสร้างสรรค์ จรรโลงเอกลักษณ์และวัฒนธรรมในท้องถิ่น มีความพยายาม ความฉลาดหลักแหลม ประยุกต์พัฒนารูปแบบให้ดีขึ้น โดยไม่ทิ้งความรู้และภูมิปัญญาเดิมของท้องถิ่น แสดงถึงวิถีชีวิตของคนแต่ละท้องถิ่นไว้ มีการใช้วัตถุดิบซึ่งมีความงามตามธรรมชาติ ในด้านคุณค่าทางศิลปหัตถกรรมเครื่องจักสานทำขึ้นด้วยมือด้วยความเพียรพยามยาม และด้วยความรักในงานศิลปหัตถกรรม จึงมีคุณค่าเฉพาะตัวในแต่ละชิ้น ลวดลายจากการสาน สอด ทอ ถัก และรูปแบบเครื่องจักสานแสดงถึงลักษณะพื้นเมือง พื้นบ้านที่แตกต่างกัน และเนื่องจากความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่ป่าและที่สำคัญ คือ ป่าไผ่ ซึ่งเป็นวัตถุดิบสำคัญในการผลิตเครื่องจักสาน ผสมผสานกับเอกลักษณ์เฉพาะทำให้งานจักสานของหมู่บ้านหนองบัวเงินมีความโดดเด่นและสวยงาม เครื่องจักสานนอกจากจะใช้เป็นเครื่องอำนวยความสะดวกในการดำรงชีพ แล้วปัจจุบันยังถูกนำมาประยุกต์ใช้เหมาะสมกับยุคสมัยและเป็นภูมิปัญญาชาวบ้านที่ก่อให้เกิดรายได้กับครอบครัว
ภูมิปัญญาการจักสานในหมู่บ้านหนองบัวเงิน ตำบลสตึก อำเภอสตึก จังหวัดบุรีรัมย์ ส่วนใหญ่เป็นผลิตภัณฑ์ที่ทำขึ้นเพื่อใช้ในการดำรงชีวิตประจำวันเรียนรู้และสืบทอดมาจากบรรพบุรุษและบางท่านเรียนรู้จากเพื่อนบ้านสะท้อนให้เห็นการสืบทอดกันมาจากอดีตจนถึงปัจจุบันหรือที่เรียกกันว่าภูมิปัญญาผู้จักสาน ที่ทำในยามว่างเว้นจากการทำงานประจำ การทำนา ทำสวน และนำมาขายเป็นผลิตภัณฑ์จักสานและใช้กันมาในครัวเรือน ได้แก่ ตะกร้า เปล สุ่มจับปลา สุ่มไก่ เป็นต้น การทำเครื่องจักสานบางชนิดในบางท้องถิ่น ช่างจักสานจะสานภาชนะหรือใช้ไม้ทำเป็นแบบให้มีรูปทรงตามความต้องการก่อน แล้วจึงสานทับแม่แบบอีกทีหนึ่งเพื่อให้ได้เครื่องจักสานที่มีรูปร่างและขนาดเหมือนๆกันเป็นจำนวนมาก การทำเครื่องจักสานไม้ไผ่จะใช้เครื่องมือในการผลิตแบบชาวบ้านสมัยดั้งเดิม ซึ่งประกอบด้วยมีด เลื่อย เครื่องจักตอก ไม่มีการนำเทคโนโลยีสมัยใหม่มาใช้ในการผลิต วิธีทำเครื่องจักสานจะเริ่มจากการตัดไม้ไผ่จากต้นที่มีอายุการใช้งานตามที่ต้องการ นำมาริดเอาตาออกแล้วผ่า ใช้มีดจักไม้ไผ่ให้บาง บางชิ้นงานนำไปชักเรียด เพื่อให้เป็นเส้นตอกกลม ได้ขนาดตามที่ต้องการ ส่วนที่เป็นเส้นตอกจะใช้มีดจัก นำมาขูดให้เรียบแล้วนำไปขึ้นรูปตามรูปแบบงานจักสานแต่ละชนิด
อัตลักษณ์ของชุมชนนอกจากการทอผ้าแล้ว ยังมีงานจักสานไม้ไผ่ที่เป็นเอกลักษณ์ถูกออกแบบมาอย่างแยบยลตอบสนองการใช้สอยได้เป็นอย่างดี การสานที่ขัดกันทำให้เกิดช่องลวดลายมีมิติสีสันแบบธรรมชาติ และไม้ไผ่ยังมีกลิ่นเฉพาะตัวตลอดจนสร้างรายได้เสริมให้กับประชาชนในหมู่บ้าน โดยภาพรวมแล้วหมู่บ้านหนองบัวเงินนั้น มีศักยภาพในการพัฒนาหลายด้าน เช่น การทอผ้า การทอเสื่อ การทำดอกไม้ประดิษฐ์ เป็นต้น แต่ในขณะเดียวกันก็ประสบปัญหาหลายด้าน อาทิ ปัญหาผู้สูงอายุ ปัญหาความยากจน ปัญหารายได้ของครัวเรือนและภาระหนี้สิน ทำให้เกิดการออกไปทำงานต่างถิ่นรวมทั้งผลกระทบจากสถานการณ์โควิด-19 เหล่านี้ล้วนเป็นปัจจัยที่ส่งผลกระทบต่อครัวเรือนและชุมชนในปัจจุบัน อย่างไรก็ตาม จากการลงพื้นที่ครั้งนี้ ก็ทำให้ได้ทราบข้อมูลที่เป็นประโยชน์ต่อการนำไป วิเคราะห์ เพื่อวางแผนการพัฒนา ส่งเสริม และยกระดับคุณภาพชีวิตของคนในชุมชนให้ดีขึ้นต่อไป
