การสำรวจตามโครงการยกระดับเศรษฐกิจและสังคมรายตำบลแบบบูรณาการ
(มหาวิทยาลัยสู่ตำบล สร้างรากแก้วให้ประเทศ)
นายรุจิรงค์ เรืองคง
การเก็บข้อมูลการประเมินศักยภาพและผลกระทบทางเศรษฐกิจและสังคม Social Return On Investment (SROI) เป็นกรอบแนวคิดในการประเมินผลลัพธ์และคุณค่าทางสังคม เพื่อประเมินมูลค่า ติดตามและปรับกลยุทธ์ โดยมีกลุ่มเป้าหมายในการสำรวจและเก็บรวบรวมข้อมูลจำนวนทั้งหมด 11 กลุ่มเป้าหมายได้แก่ 1.ตำบลเป้าหมาย 2.ลูกจ้างโครงการ 3.ครอบครัวลูกจ้างโครงการ 4.ชุมชนภายใน 5.ชุมชนภายนอก 6.อาจารย์ผู้ดูแลโครงการ 7.เจ้าหน้าที่โครงการ USI 8.ผู้แทนตำบล 9.หน่วยงานภาครัฐ 10.หน่วยงาน อปท 11.เอกชนในพื้นที่ ในการดำเนินการเก็บรวบรวมข้อมูล SROI ในครั้งนี้ ทีมผู้ปฏิบัติติงานได้ทำการประชุมเพื่อวางแผนและแบ่งหน้าที่ในการลงพื้นที่เก็บข้อมูล โดยข้าพเจ้าและสมาชิกกลุ่มได้รับหน้าที่ในการเก็บรวบรวมข้อมูล 3 เป้าหมาย ได้แก่
- ครอบครัวลูกจ้างโครงการ ข้าพเจ้าและสมาชิกกลุ่มได้ทำการลงพื้นที่ ณ บ้านหนองม่วง ม.11 ต.ทะเมนชัย อ.ลำปลายมาศ จ.บุรีรัมย์ เพื่อทำการสำรวจและเก็บข้อมูลครอบครัวลูกจ้างโครงการ โดยได้ทำการสัมภาษณ์ครอบครัวของ นางสาวบุญวิภา เมฆา
- ผู้แทนตำบล ข้าพเจ้าและสมาชิกกลุ่มได้ทำการลงพื้นที่ ณ เทศบาลทะเมนชัย เพื่อทำการสำรวจและเก็บข้อมูลตามแบบประเมิน SROI โดยได้ทำการสัมภาษณ์ นายปัญญา มาจิตร ซึ่งดำรงตำแหน่งปลัดเทศบาลตำบลทะเมนชัยในปัจจุบัน
- หน่วยงาน อปท ข้าพเจ้าและสมาชิกกลุ่มได้ทำการลงพื้นที่ ณ ที่ทำการกำนัน ต.ทะเมนชัย อ.ลำปลายมาศ จ.บุรีรัมย์ เพื่อทำการสำรวจและเก็บของมูลข้อมูลตามแบบประเมิน SROI โดยได้ทำการสัมภาษณ์ นายกิตติพงศ์ ชะร่างรัมย์ ซึ่งดำรงตำแหน่งกำนันตำบลทะเมนชัยในปัจจุบัน
จากการลงพื้นที่ดังกล่าวสามารถสรุปผลการดำเนินงาน HS06 บทที่ 1 ได้ดังนี้ บ้านบุแปบ หมู่ 7 ตั้งอยู่ในตำบลทะเมนชัย อำเภอลำปลายมาศ จังหวัดบุรีรัมย์ มีพื้นที่ทั้งหมดประมาณ 950 ไร่ โดยพื้นที่ส่วนใหญ่มีลักษณะเป็นที่ราบสูง เนื้อดินที่พบมีลักษณะเป็นดินร่วนปนทราย ไม่อุ้มน้ำ ไม่มีแหล่งน้ำจากธรรมชาติเพื่อใช้ในการเกษตร และมีข้อมูลสำคัญรายตำบล ได้แก่
- ปราชญ์ชาวบ้านและภูมิปัญญา มีจำนวน 7 คน มีภูมิปัญญาได้แก่ ด้านศาสนพิธี ด้านสมุนไพร ด้านการสานตะกร้าพลาสติก ด้านพิธีกรรมต่าง ๆ
- เกษตรกรที่ขึ้นทะเบียนบ้านบุแปบ หมู่ 7 มีเกษตรกรที่ขึ้นทะเบียนจำนวน 63 คน เป็นประเภทอาชีพ ทำนา
- ร้านค้าชุมชน มีจำนวน 3 ร้าน ได้แก่ ร้านขายก๋วยเตี๋ยว ร้านขายส้มตำ และร้านขายสินค้าทั่วไป
- วัด 1 แห่ง ได้แก่ วัดด่านทองประชาสามัคคี
- โรงเรียน 1 แห่ง ได้แก่ โรงเรียนบ้านหนองตาด
- แหล่งน้ำ 2 แหล่ง ได้แก่ คลองลำห้วยทะเมนชัย (คลองอิสานเขียว) และคลองสระอนามัย
- อาชีพ ได้แก่ เกษตรกรรม รับจ้าง รับราชการ และกิจการส่วนตัว
- กลุ่มวิสาหกิจชุมชน ได้แก่ กลุ่มเพาะเห็ดจากฟางข้าวบ้านบุแปบ กลุ่มเพาะเห็ดออแกนิค และกลุ่มเลี้ยงไก่พื้นบ้าน
- ผลิตภัณฑ์ในชุมชน ได้แก่ ข้าวหมวก เห็ดสามรส และแหลมเห็ด
- เส้นทางคมนาคม ได้แก่ ถนนเทศบาล3 ซอยบุแปบ1 ซอยบุแปบ2 และซอยบุแปบ3
- ข้อมูลทุนทางวัฒนธรรม ด้านประเพณีได้แก่ การทำบุญตักบาตรเนื่องในวันขึ้นปีใหม่ งานสืบสานประเพณีสงกรานต์และงานนมัสการพระธาตุ งานประเพณีบุญเดือน ๖ งานประเพณีแห่เทียนเข้าพรรษา และงานประเพณีลอยกระทง
- พืชสมุนไพรในชุมชน ได้แก่ กระชายขาว ฟ้าทะลายโจร ว่านชักมดลูก และขมิ้น
กิจกรรมพัฒนาผลิตภัณฑ์ข้าวอินทรีย์แปรรูปประจำเดือนตุลาคม (ข้าวแต๋น) ข้าพเจ้าและสมาชิกผู้ปฏิบัติงานได้ทำการประชุมในรูปแบบออนไลน์ เพื่อแบ่งหน้าที่รับผิดชอบร่วมกันในแต่ละกลุ่มในการจัดกิจกรรมครั้งนี้ให้ผ่านไปได้ด้วยดี โดยกิจกรรมพัฒนาผลิตภัณฑ์ข้าวแต๋นในครั้งนี้ได้จัดขึ้น ณ ศาลากลางหมู่บ้าน บ้านน้อยพัฒนา ตำบลทะเมนชัย อำเภอลำปลายมาศ จังหวัดบุรีรัมย์ เป็นการพัฒนาสูตรในการทำข้าวแต๋นรสชาเขียว ซึ่งมีตัวแทนจาก 7 หมู่บ้าน เข้าร่วมรับการอบรมตามจำนวนดังนี้
- บ้านน้อยพัฒนาจำนวน 3 คน
- บ้านใหม่อัมพวันจำนวน 3 คน
- บ้านหนองน้ำขุ่นจำนวน 3 คน
- บ้านบุตตาริดจำนวน 3 คน
- บ้านหนองตาดจำนวน 3 คน
- บ้านหนองหญ้าปล้องจำนวน 3 คน
- บ้านหนองตาดจำนวน 3 คน
โดยมีสูตรและขั้นตอนวิธีการทำข้าวแต๋น
- ข้าวแต๋นชาเขียว
มีส่วนผสมดังนี้
- ข้าวเหนียว 1/2 กก.
- เกลือป่น 1 ชช.
- น้ำชาเขียว (ชาตรามือ) 1 ถ้วยตวง(สำหรับทำสีของข้าว)
- น้ำชาเขียว (ชาตรามือ) 3 ช้อนโต๊ะ(สำหรับเคี่ยวน้ำตาล)
- งาดำหรืองาขาว 2 ช้อนโต้ะ
- น้ำตาลมะพร้าว/น้ำตาลอ้อย(มิตรผล) 500 กรัม
- น้ำตาลทรายแดง 2-3 ช้อนโต๊ะ
- น้ำกะทิกล่อง 1 ช้อนโต้ะ
วิธีการทำ
- นำข้าวเหนียวล้างเอาสิ่งสกปรกหรือสิ่งแปลกปลอมออกให้หมด แล้วแช่ข้าวเหนียวไว้ 1 คืน (หม่าข้าว)
- นึ่งข้าวเหนียวแล้วพักไว้ให้คลายความร้อน (ถ้าข้าวแข็งเล็กน้อยจะทำให้ใส่แม่พิมพ์แล้วปั้นได้ง่าย)
- เมื่อข้าวคลายร้อนแล้ว ให้ใส่น้ำชาเขียวที่ผ่านการกรองจนเหลือแต่น้ำแล้ว 1 ถ้วยตวงหรือให้เช็กดูว่าข้าวที่ใส่ชาเขียวแล้วเหนียวได้ที่กำลังดี
- ใส่เกลือป่นและงาดำหรืองาขาวก็ได้
- ใช้มือคลุกเคล้าส่วนผสมทุกอย่างให้เข้ากันเบา ๆ พยายามให้ข้าวกระจายเป็นเม็ดและให้สังเกตสีของข้าวว่ามีสีชาเขียวทั่วทุกเม็ด ห้ามบี้หรือบีบข้าวเพราะจะทำให้เกาะกันเป็นไตได้
- เสร็จแล้ว พักไว้ 5 นาที
- นำข้าวที่พักไว้แล้ว ปั้นใส่แม่พิมพ์ พยายามอย่าให้ข้าวอัดกันแน่นเกินไปเพราะเวลานำมาทอดข้าวจะไม่ฟู
- นำไปตากแดดจัด 1 วัน (เมื่อผ่านไปครึ่งวันให้พลิกกลับด้านข้าว)
วิธีทอดข้าวแต๋น
ตั้งไฟรอน้ำมันเดือดจัด แล้วนำข้าวที่ตากแล้ว ลงทอด ตอนทอดพยายามอย่าใช้ไฟแรงจนเกินไป และให้หมั่นพลิกกลับด้านข้าวบ่อย ๆ จนเหลืองสวย แล้วนำพักบนตะแกรงให้สะเด็ดน้ำมัน
วิธีทำน้ำตาลราดข้าวแต๋น
นำน้ำกะทิ, น้ำชาเขียว, น้ำตาลมะพร้าว, น้ำตาลอ้อย, น้ำตาลทรายแดง (น้ำตาลทรายแดงจะช่วยให้น้ำตาลตกทรายง่ายขึ้น สามารถเช็กความหนืดของน้ำตาลเวลาเคี่ยวแล้วเพิ่มปริมาณได้) จากนั้นใส่เกลือ1หยิบมือลงไป แล้วเปิดไฟโดยใช้ไฟอ่อน เพื่อเคี่ยวส่วนผสมทุกอย่างให้เข้ากัน โดยทำการทั้งเคี่ยวและคนในเวลาเดียวกัน ระวังไม่ให้น้ำตาลไหม้ เคี่ยวจนน้ำตาลเริ่มตกทรายเกาะขอบหม้อ แล้วให้ปิดไฟ จากนั้นเคี่ยวต่อแบบไม่มีไฟ แล้วพักน้ำตาลให้คลายร้อนสักพัก ขั้นตอนสุดท้ายให้นำมาราดบนหน้าข้าวแต๋นที่ทอดเตรียมไว้แล้ว
2) ข้าวแต๋นมันม่วง
มีส่วนผสมและขั้นตอนวิธีการทำคล้ายกันกับชาเขียว โดยมีปริมาณในการใช้ส่วนผสมเหมือนกัน แต่ให้เปลี่ยนจากชาเขียวเป็นมันม่วง ซึ่งน้ำสีของมันม่วงได้จากการเอามันม่วงมาปั้นกรองเอาแต่น้ำ
เคล็ดลับคือ เวลาเคี่ยวน้ำตาลชาเขียวหรือมันม่วงให้สังเกตกลิ่นและสีของน้ำราด ถ้ายังได้กลิ่นของชาเขียวอ่อนเกินไปสามารถเติมน้ำชาเขียวเพิ่มได้ แต่ห้ามเติมตอนเคี่ยวร้อน ๆ เด็ดขาดเพราะอาจทำให้น้ำตาลเกิดการไหม้ได้ สามารถเติมได้ตอนที่น้ำตาลคลายร้อนแล้วเท่านั้น
ปัญหาที่เกิดขึ้นจากการทดลองทำข้าวแต๋น
1) การตากข้าวแต๋นไม่แห้ง เนื่องจากช่วงนี้อยู่ในฤดูฝนทำให้การตากข้าวแต๋นไม่มีแสงแดดจาก ดวงอาทิตย์ และไม่มีเครื่องอบ
2) ข้าวแต๋นไม่กรอบเก็บไว้ได้ไม่นาน ซึ่งบรรจุภัณฑ์ของข้าวแต๋นต้องเป็นบรรจุภัณฑ์ที่ปิดสนิทไม่มีอากาศเข้า
กิจกรมผลิตภัณฑ์ข้าวอินทรีย์แปรรูปประจำเดือนตุลาคม (ข้าวหมาก) ข้าพเจ้าและสมาชิกผู้ปฏิบัติงานได้ทำการประชุมในรูปแบบออนไลน์ เพื่อแบ่งหน้าที่รับผิดชอบร่วมกันในแต่ละกลุ่มในการจัดกิจกรรมครั้งนี้ให้ผ่านไปได้ด้วยดี โดยกิจกรรมพัฒนาผลิตภัณฑ์ข้าวหมากในครั้งนี้ได้จัดขึ้น ณ ศูนย์ข้าวชุมชน บ้านบุลิ้นฟ้า ตำบลทะเมนชัย อำเภอลำปลายมาศ จังหวัดบุรีรัมย์
ส่วนประกอบและอัตราส่วนที่ใช้คือ ข้าวเหนียวหอมมะลิ 1 กก. แป้งข้าวหมาก 2-3 ลูก
มีวิธีทำดังต่อไปนี้
- นำข้าวเหนียวที่นึ่งสุกแล้วมาล้างน้ำฝน ประมาณ 3 ครั้ง ใช้มือถูเบา ๆ จนข้าวหมดเมือกหรือให้น้ำใส แล้วใส่ตะแกรงผึ่งให้สะเด็ดน้ำ
- นำลูกแป้งข้าวหมากมาบดให้ละเอียด แล้วโรยแป้งข้าวหมากบนข้าวเหนียว จากนั้นใช้ไม้พายคลุกเคล้าข้าวเหนียวให้ทั่วกัน
- บรรจุข้าวเหนียวที่ได้ใส่ภาชนะ แล้วปิดฝาให้สนิทเก็บไว้ 2-3 วัน ก็จะสามารถรับประทานได้
เคล็ดลับวิธีทำ ข้าวหมากหวาน
– ข้าวเหนียวใหม่ คือข้าวเหนียวซึ่งเพิ่งเก็บเกี่ยวในหนึ่งปี เมื่อนำไปนึ่งข้าวจะนิ่มและแฉะกว่าข้าวเหนียวเก่า
– การเตรียมนึ่งข้าว ต้องให้น้ำไหลออกจากหวดจนสะเด็ดน้ำ ก่อนที่จะนำไปนึ่ง
– ห้ามล้างข้าวขณะที่ข้าวยังร้อนอยู่ เพราะจะทำให้ข้าวเหนียวแฉะ ควรรอให้ข้าวคลายความร้อนก่อนล้าง หากล้างข้าวเหนียวเละและแฉะ จะมีน้ำอยู่ในข้าวมาก ทำให้ข้าวหมากมีรสเปรี้ยวได้
– น้ำต้อยข้าวหมากออกมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับเมล็ดข้าวที่คลุกเคล้า เมล็ดข้าวที่คลุกเคล้าลูกแป้งข้าวหมากแล้ว ค่อนข้างมีเมล็ดติดกัน น้ำต้อยจะออกมามาก แต่ถ้าเมล็ดข้าวที่คลุกเคล้าลูกแป้งข้าวหมากค่อนข้างแห้งเมล็ดไม่ติดกันน้ำต้อยจะออกมาพอดี
– ลูกแป้งข้าวหมากต้องไม่เก่าเกินไป เพราะเชื้อจุลินทรีย์ที่อยู่ในลูกแป้งอาจตายหรือมีน้อยเกินไป ทำให้ข้าวหมากไม่หวาน
– เก็บข้าวหมากที่อยู่ระหว่างการหมักไว้ในพื้นที่ที่สะอาด
เพื่อความสะดวกในการดำเนินงานจึงได้มีการติดต่อประสานงานกับหัวหน้าสมาชิกกลุ่มชุมชุนบ้าน บุแปบ เพื่อเป็นต้นแบบการพัฒนาผลิตภัณฑ์ข้าวหมากของชุมชนบ้านบุแปบ แล้วถ่ายทอดองค์ความรู้และให้คำแนะนำต่าง ๆ ให้แก่สมาชิกกลุ่มเป้าหมายบ้านบุแปป ผ่านการอบรมและการจัดกิจกรรมในรูปแบบต่าง ๆ โดยมีจำนวนหัวหน้าสมาชิกทั้งหมด 5 คน ดังนี้
- นางสุภาพ ซอนรัมย์
- นางสมปอง นาดี
- นางบุพผา แช่มรัมย์
- นางดาวเรือง สุดสายเนตร
- นางประณี ซึมรัมย์
จากการติดตามและให้คำแนะนำการแปรรูปและพัฒนาคุณภาพผลิตภัณฑ์ข้าวหมากของบ้านบุแปบ ที่ได้รับมอบหมายให้รับผิดชอบพบว่า สมาชิมกลุ่มในชุมชนได้มีการทดลองการทำข้าวหมากอย่างต่อเนื่อง ทำให้สามารถควบคุมคุณภาพของผลิตภัณฑ์ได้ตรงตามมาตรฐานที่ตั้งไว้คือ หอม หวาน และอร่อย นอกจากการจำหน่ายผลิตภัณฑ์ข้าวหมากในชุมชนแล้ว ยังมีการจำหน่ายผ่านช่องทางออนไลน์อีกด้วย ทำให้ผู้บริโภคเริ่มรู้จักสินค้ามากขึ้น เนื่องจากการจัดการเพจผลิตภัณฑ์แปรรูปข้าวอินทรีย์ตำบลทะเมนชัย
งานอื่น ๆ ที่ได้รับมอบหมาย ได้แก่
1) ติดต่อประสานงานเก็บข้อมูล SROI กับ กำนันตำบลทะเมนชัยและปลัดเทศบาลตำบลทะเมนชัย
2) ติดตามผลและประสานงานกับสมาชิกเป้าหมายของบ้านหนองบุแปบที่เข้ารวมกิจกรรม
3) ลงพื้นที่ร่วมกับทีมผู้ปฏิบัติงานจัดเตรียมสถานที่เพื่อใช้จัดอบรมการแปรรูปผลิตภัณฑ์ข้าวหมากและข้าวแต๋น
4) เข้าร่วมประชุมกับทีมผู้ปฏิบัติงานเพื่อวางแผนและเตรียมความพร้อมในการจัดกิจกรรมต่างๆ และวางแผยการเก็บข้อมูล SROI โดยการประชุมผ่านระบบออนไลน์ 4 ครั้ง และออนไชด์ 1 ครั้ง
5) บันทึกภาพและวิดิโอในการทำกิจกรรมต่าง ๆ ที่จัดขึ้น
รูปภาพประกอบ
วิดิโอประกอบ
